Bolivia, leerproces van verandering

In Bolivia is president Evo Morales nu ruim vijf jaar aan de macht. Hij is de eerste president van het land die geen representant is van de ‘koloniale’ heersende klasse of middengroepen van het land, maar van de autochtone, indiaanse bevolking. Vijf jaar een ander bewind in Bolivia, steunend op de ‘partij’ MAS (‘Movimiento al Socialismo’), is lang genoeg om een eerste oordeel te vormen over de sociale, politieke, economische en culturele veranderingen die in Bolivia zijn opgetreden.

Jan Ilsink

Aan het woord zijn Marisabel Caero en Rafael Puente. Marisabel is voor de MAS lid van de gemeenteraad van Cochabamba, de derde grote stad in Bolivia. Sinds kort is zij voorzitter van deze raad. Rafael Puente is docent en was enige tijd prefect van de provincie Cochabamba.

Nieuwe zelfbewustzijn is onomkeerbaar
Volgens Marisabel is de vaststelling in 2009 van de nieuwe grondwet van Bolivia een belangrijke verandering. Daarin wordt Bolivia gedefinieerd als een pluri-nationale staat, waarin alle etnisch en cultureel onderscheiden bevolkingsgroepen worden erkend en gelijke rechten hebben. De verkiezingsoverwinning van president Evo Morales en vervolgens het proces om tot deze grondwet te komen heeft het zelfbewustzijn van vooral de grote ‘indiaanse’ meerderheid van de bevolking enorm verhoogd. Deze zelfverzekerdheid is niet meer terug te draaien.

Rafael Puente is het met haar eens dat het zelfbewustzijn van de inheemse bevolking de enige onomkeerbare verandering is in de ‘cambio’, het veranderingsproces dat de regering Morales in Bolivia in werking heeft gezet. Dit gevoel van waardigheid en gelijkwaardigheid is niet meer weg te denken. Bij de ‘kolla’s’, de inheemse bevolking van de Andes, is dit zelfbewustzijn soms zelfs doorgeslagen in een overwaardering van ‘indiaanse waarden’. Dat leidt af en toe tot een nieuw racisme van de ‘kolla’s’ tegenover de rest van de bevolking, andere inheemse bevolkingsgroepen en afstammelingen van de Spanjaarden.

Marisabel Caero wijst er op dat een onomkeerbaar effect van de verkiezingsoverwinning van Evo Morales bovendien is: het besef bij ‘rechts’ dat een ‘indiaanse’ president voor het land niet alleen mogelijk is, maar zelfs geaccepteerd moet worden.

Gelijkwaardigheid
Invoering in alle representatieve lichamen van de staat van een gelijk aantal vrouwen en mannen is volgens Marisabel eveneens een belangrijke maatregel, die niet meer is terug te draaien. Dit beleid heeft in eerste instantie politieke partijen soms in verlegenheid gebracht door wellicht minder ‘kwaliteit’ te kunnen bieden in de volksvertegenwoordiging. Maar tegelijkertijd heeft de maatregel het proces van werving en selectie van partijkaders fundamenteel positief beïnvloed, hetgeen – volgens Marisabel – ook niet meer kan worden teruggedraaid. Ook de gelijkwaardige toegang van iedereen tot gezondheidszorg, onderwijs en steun bij werkloosheid is een belangrijke verworvenheid die nauwelijks zal kunnen worden teruggedraaid.

De ‘cambio’ heeft vele paradigma’s, ‘vanzelfsprekendheden’, in de Boliviaanse maatschappij veranderd. Neoliberale dogma’s als ’terugtredende overheid’ en ‘marktwerking’, die de hele samenleving beheersten, gelden niet meer. Mede dankzij het appèl op de pluri-nationale samenleving, op solidariteit en invoering van het begrip ‘vivir bien’, leef goed! Dit laatste doet vooral een beroep op leven in harmonie met de omgeving: ‘Pacha Mama, Moeder Aarde. Dus op wat in Nederland een ‘ecologische manier van leven’ genoemd zou worden. Marisabel erkent dat deze nieuwe ‘paradigma’s’ nog fragiel zijn en niet veel verder dan beleidsvoornemens, maar ze maken toch nieuwe krachten in de maatschappij los die voorheen onbenut bleven.

Leerproces van de ‘cambio’
Een belangrijk punt van de nieuwe regering, die veel onervaren leden kent, is te leren van fouten. In een ‘machtspositie’ is het onderkennen en erkennen van fouten op zichzelf al niet gemakkelijk. Om over dit leerproces ook nog openlijk met de achterban te communiceren maakt het nog moeilijker, maar noodzakelijk, want de oppositie weet deze zwaktes haarscherp uit te buiten. Door openlijk fouten toe te geven en duidelijk te maken dat die worden hersteld kan, volgens Marisabel, van de zwakte een sterkte worden gemaakt. Maar het blijkt niet eenvoudig, zwaktes toe te geven! Bovendien reproduceren verschillende nieuw gekozen afgevaardigden van de MAS hetzelfde gedrag als de ‘oude politici’, o.a. corruptie. Zij zijn van mening dat het nu eindelijk hun beurt is om ‘hun zakken te vullen’.

Rafael onderstreept daarom dat ‘politieke vorming’, het vormen van politieke kaders, van de beweging MAS en vooral van de nieuw gekozen volksvertegenwoordigers van het grootste belang is. Het beroerde is echter, zegt hij, dat de huidige leiders geen tijd en vaak ook geen behoefte hebben aan politieke vorming. Zij zijn ervan overtuigd dat het feit dat ze uit een ander kamp komen voldoende is om een andere politiek vorm te geven. Ze hebben niet door dat ze in feite hetzelfde gedrag vertonen als ‘de oude politiek’.

Dit wordt langzamerhand haarfijn aangevoeld door de bevolking, die dat ook in de volgende verkiezingen genadeloos zal afstraffen. Volgens Rafael kent de regering Morales een viertal ‘genetische fouten’, waarvan is gebleken dat die binnen en door de huidige regering niet te corrigeren zijn:

1.Gebrek aan bewustzijn bij politici van de MAS t.o.v. het belang van politieke vorming/scholing.
2.Gebrek aan vrijheid bij afzonderlijke leden van de uitvoerende macht om zelfstandig beslissingen te nemen.
3.Gebrek aan actievrijheid op verschillende overheidsniveaus waardoor verantwoordelijken geen verantwoordelijkheid (kunnen/durven) dragen.
4.Verticalisme van de regering en de MAS: alleen ’top-down’, geen interactie tusen de basis en de top.
Marisabel is het hiermee eens en voegt eraan toe dat een groot probleem in het leerproces is, dat het ambtelijk apparaat beheerst wordt door angst om fouten te maken. De overheidsadministratie op gemeentelijk, provinciaal en rijksniveau is volgestroomd met aanhangers van de MAS. Hier zijn nauwelijks kwaliteits- en professionele criteria aan te pas gekomen. Om achteraf te kunnen selecteren heeft iedereen een tijdelijke aanstelling. Dit heeft als effect dat elke ambtenaar bang is een fout te maken omdat het hem zijn baan kan kosten. Beslissingen worden daarom uitgesteld.

Hier komt nog bij dat er onlangs een ‘anticorruptiewet’ is aangenomen die bepaalt dat bij besluiten, waarvan (achteraf) blijkt dat die de overheid schaden, de ambtenaar of politicus persoonlijk aansprakelijk is. Het ambtelijk apparaat is dus praktisch verlamd. Van een leerproces is geen sprake en de bevolking wacht vaak tevergeefs op dienstverlening van de overheid, wat de steun voor de regering Morales doet afbrokkelen!

Vooruitzichten
In 2008 – 2009 heeft de MAS belangrijke successen geboekt:

1.Het bloedbad in de provincie Pando, dat was bedoeld om een burgeroorlog naar Joegoslavisch model uit te lokken, heeft een averechts effect gehad: de verantwoordelijken zijn direct opgepakt en voorgeleid (het proces is overigens nog niet gevoerd).
2.Het referendum revocatorio in 2008, waarin Morales zijn mandaat aan de bevolking voorlegde, werd een enorm succes.
3.De separatisten van de ‘media Luna’, de provincies die volgens het ‘Joegoslavisch model’ afgesplitst moesten worden, zijn ontmaskerd en opgepakt of het land uitgevlucht.
Rafael: deze successen in 2009 heeft de MAS dronken van macht gemaakt. Dit verhindert de partij signalen uit de bevolking te ontvangen. Bij volgende verkiezingen zal dat genadeloos worden afgestraft. Het is daarom volgens Rafael Puente waarschijnlijk dat door onvoldoende steun van de bevolking de regering Morales volgend jaar gaat vallen. Maar de oppositie zal niet in staat blijken een solide regeringsalternatief te vormen. Het land zal dan opnieuw in chaos belanden. Daarom is het niet ondenkbaar dat Morales zal terugkeren als president. Hopelijk benut hij dit ‘intermezzo’ om de weeffouten van zijn eerste ambtstermijn te herstellen. Maar Rafael waarschuwt dat het gevaar van rechts niet moet worden onderschat. Er is een duidelijke samenwerking in Bolivia tussen trotskisten, de USAID, de organisatie voor ontwikkelingshulp van de VS en de ‘movemiento sin miedo’, de ‘beweging zonder angst’, een groep organisaties en politici die waar mogelijk de confrontatie zoekt met de de nieuwe regering en de MAS.

Overgenomen van: Manifest – juni 2011