De film Reds gaat over John of Jack Reed en zijn vrouw Louise Bryant, twee journalisten uit de Verenigde Staten die terecht komen in Rusland tijdens de Oktoberevolutie. Jack Reed is bekend van zijn boek over de Oktoberrevolutie met de titel: “Tien dagen die de wereld deden wankelen”.

Dat boek is dit jaar nog heruitgegeven in het Nederlands en we hopen die snel beschikbaar te hebben voor verkoop.Jack was betrokken bij de vakbond Industrial Workers of the World (IWW), een militante vakbond die socialistisch en anarchistisch georiënteerd was. De IWW was opgericht in 1905 uit onvrede over de American Federation of Labour (AFL), een federatie van vakbonden in de VS die in 1886 was opgericht. In de film zal de discussie over de IWW en AFL terugkomen.

Als journalisten die betrokken waren bij de arbeidersbeweging reisden Jack Reed en Louise Bryant in 1917 dus naar Rusland, waar ze de Oktoberrevolutie meemaakten. Op dit punt is het misschien handig om iets te vertellen over de aanloop naar de Oktoberrevolutie.

De historische context van de Oktoberrevolutie

De Oktoberrevolutie kwam niet uit de lucht vallen. De Russische Sociaaldemocratische Arbeiderspartij was opgericht in 1898.In die tijd waren in Rusland al kapitalistische verhoudingen ontstaan in de productie. Er was dus grote industrie in de steden en er was een klasse van eigenaren van de fabrieken en banken: de kapitalisten of de burgerij. Er was ook een klasse van miljoenen mensen die geen eigendom van grond of andere productiemiddelen hadden, oftewel de arbeidersklasse.

De politieke macht was echter nog altijd in handen van de adel en de tsaar, die de heersende klasse vormden in het feodalisme. Het feodalisme is het systeem dat in Rusland en in de meeste landen voorafging aan het kapitalisme.

Filmposter van "Reds"

Filmposter van “Reds”

Naarmate de industrie en de handel zich ontwikkelden namen de tegenstellingen tussen de burgerij en de adel toe. De bourgeois had belang bij de groei van de kapitalistische productieverhoudingen, bijv. in de landbouw. Maar de staat met aan het hoofd de tsaar diende de belangen van de adel,die feodale verhoudingen in stand wilde houden.

Deze tegenstellingen resulteerden in 1905 onder invloed van de oorlog tussen Rusland en Japan in een burgerlijk-democratische revolutie. De revolutie mislukte. Het resultaat was een compromis tussen bepaalde gedeeltes van de burgerij enerzijds en de tsaar en de adel anderzijds. Desondanks was de revolutie van 1905 een belangrijke les voor de arbeiders die daarin een belangrijke rol hadden gespeeld. In 1905 ontstonden namelijk de eerste Sovjets.

Er volgden jaren van illegaliteit en hevige onderdrukking. De Bolsjewieken gaven echter niet toe aan de repressie en waren er zeker van dat een nieuwe revolutionaire periode zou aanbreken, omdat ze wisten dat de tegenstellingen niet waren opgelost.

In 1914 begint de imperialistische Eerste Wereldoorlog. Een oorlog tussen tientallen kapitalistische staten over de heerschappij van de markten en het leegroven van vreemde landen. In het begin waren de meeste mensen enthousiast over de oorlog. Rusland leed echter nederlagen en er was tekort aan munitie en voedsel. De onrust begon toe te nemen.

Er worden stakingen georganiseerd. Het volk eist brood, een einde aan de oorlog, en het einde van het tsarisme. Ook de burgerij had het vertrouwen verloren in dat de tsaar haar belangen kon dienen. In februari en maart 1917 wordt de tsaar afgezet en er wordt een Voorlopige Regering geïnstalleerd. De Februarirevolutie van 1917 was voltooid. De heerschappij van de adel en feodale heren had plaatsgemaakt voor die van de kapitalisten.

Het meeste wat we tot nu toe gezegd hebben zullen we niet per se direct in de film terugzien, maar het geeft wel een achtergrond om te kunnen begrijpen wat er allemaal in de film gebeurd. We hebben dus een situatie waarin er een klasse is van kapitalisten die net de macht heeft gegrepen, en er is de klasse van loonarbeiders en arme boeren die het moeilijk heeft onder de uitbuiting en oorlog, maar die ook de ervaringen heeft van de hele voorafgaande periode.

Enkele interessante aspecten uit de film

Omdat de volledige film erg lang is en we ook tijd wilden vrijhouden voor deze inleiding en om de film te bespreken, beginnen we later in de film. We beginnen in 1917 vlak voor de Oktoberrevolutie. Jack is hersteld van een operatie en ontmoet Louise aan het front in Frankrijk, waar ze besluiten naar Rusland te reizen. In Rusland zat destijds dus de Voorlopige Regering onder leiding van de opportunist Kerenski, die we in de film ook even zullen zien.

De film laat ook verschillende aspecten zien van de toestand na de revolutie. Na Oktober wordt de jonge socialistische Sovjetstaat namelijk aangevallen door de legers van een hele reeks kapitalistische landen. Ook in het binnenland zijn er lagen van de bevolking die belang hebben bij het herstellen van het kapitalisme. Dit leidde tot een langdurige oorlog tussen de ‘roden’ en de ‘witten’.

In de film komt namelijk ook de anarchiste Emma Goldman voor, een idealiste die al snel gedesillusioneerd raakt in de revolutie omdat niet alles zo snel en vlekkeloos verloopt als zij verwachtte. Ze raakt dan ook in discussie met Reed die haar eraan herinnert dat de revolutie moet worden verdedigd met geweld, en het laf is nu de situatie niet meer rooskleurig is de revolutie in de steek te laten.

Een ander interessant aspect dat in de film terugkomt is de invloed van de Oktoberrevolutie op de internationale arbeidersbeweging. Over heel de wereld werden communistische partijen opgericht in landen waar die nog niet bestonden. In de film zullen we dit zien voor de VS. Daar ontstaat een split in de Socialist Party, tussen de sociaaldemocraten die dachten dat ze het kapitalisme konden hervormen enerzijds en degenen die sympathie hadden voor de lijn van de bolsjewieken anderzijds. We zullen ook zien dat de tweede groep het intern oneens is over hoe het allemaal precies moet, met als resultaat dat er een Communist Party of America en ook een Communist Labour Party of America wordt opgericht.

Verder wordt in 1919 besloten de Communistische Internationale (Comintern) op te richten, een internationale organisatie van communistische partijen. De bolsjewiek Zinoviev werd verkozen als hoofd van het Uitvoerend Comité van de Comintern. Hij speelt een belangrijke rol in de film: als de bolsjewiek met veruit de meeste tekst en tijd in beeld wordt hij al snel de vertegenwoordiger van de Russische communisten, dat terwijl hij ook voor communisten een uiterst controversieel figuur was en is.

Wat verder interessant is in de film is dat de meningsverschillen tussen communisten en anarchisten naar voren komen. In de film komt namelijk ook de anarchiste Emma Goldman voor, een idealiste die al snel gedesillusioneerd raakt in de revolutie omdat niet alles zo snel en vlekkeloos verloopt als zij verwachtte. Ze raakt dan ook in discussie met Reed die haar eraan herinnert dat de revolutie moet worden verdedigd met geweld, en het laf is nu de situatie niet meer rooskleurig is de revolutie in de steek te laten.

100 jaar sinds de socialistische Oktoberrevolutie

Zoals gezegd houden we de filmavond vandaag in het kader van de vieringen ter ere van de socialistische Oktoberrevolutie 100 jaar gelden. De Oktoberrevolutie was de eerste keer dat de arbeidersklasse erin slaagde om de macht te grijpen en de basis te leggen voor de opbouw van het socialisme. Voor de eerste keer werd de uitbuiting van de ene mens door de andere afgeschaft en kwam de rijkdom direct bij degenen terecht die de rijkdom produceerden. In de eerste plaats laat de Oktoberrevolutie dan ook de mogelijkheid zien van een alternatief voor de werkelijkheid van vandaag.

De werkende mensen in de Sovjet Unie kenden rechten die vandaag de dag een utopie lijken in zelfs de meest ontwikkelde kapitalistische landen, bijvoorbeeld als het gaat om sociale zekerheid, gratis en goede gezondheidszorg, onderwijs, het recht op werk en het verdwijnen van de werkloosheid halverwege de jaren 30, de toegang tot cultuur, sport en vakantie voor iedereen, de ontwikkeling van de economie en wetenschap op nog nooit eerder vertoonde schaal, het verslaan van de fascisten in de Tweede Wereldoorlog, democratische rechten, de emancipatie van vrouwen, en nog vele andere.

Als NCPN en CJB proberen we te leren van de ervaringen van de opbouw van het socialisme in de 20e eeuw. Dit proberen we te doen op basis van de feiten, zonder zaken te idealiseren maar ook zonder mee te gaan in de anticommunistische propaganda. We leren zowel van de goede kanten als de zwaktes en fouten, die uiteindelijk ook geleid hebben tot de val van de socialistische landen.

Geen enkel systeem heeft zich echter in één keer gevestigd. Na het opduiken van de kapitalistische verhoudingen in Noord-Italië in de 14e eeuw heeft het eeuwen geduurd voor de burgerij er in slaagde in de 19e eeuw succesvolle revoluties te leiden en haar heerschappij te vestigen. De ervaringen van de Oktoberrevolutie en de opbouw van het socialisme zijn vanuit dat opzicht vooral belangrijk om bij stil te staan om er lessen uit te trekken voor het heden en de toekomst.

Vanzelfsprekend is het onmogelijk om op één avond in detail in te gaan op het belang van de Oktoberrevolutie en alle vraagstukken die daarmee te maken hebben. We hebben ons daarom beperkt tot het geven van een historische achtergrond zodat iedereen de film beter kan begrijpen en zodat we er daarna over kunnen discussiëren. De CJB zal haar uiterste best doen om in de komende tijd artikelen te publiceren over wat er precies is gebeurd in 1917 en wat we daar vandaag van kunnen leren.

Op zaterdag 25 november organiseert de NCPN een landelijk evenement in Amsterdam ter ere van 100 jaar Oktoberrevolutie en ook het 25 jarig bestaan van de NCPN. Daar zal verder worden ingegaan op de betekenis van de Oktoberrevolutie vandaag de dag, maar er zal ook gesproken worden over de plannen van de nieuwe regering en andere actuele vraagstukken.