Traven Heudiger

Op 4 mei herdenken wij de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. We staan dan stil bij de verschillende bevolkingsgroepen, waaronder de Joden maar ook andere, die vervolgd werden door de fascisten, en de Nederlandse soldaten die tijdens de oorlog zijn omgekomen. Maar natuurlijk staan we ook stil bij de heldhaftige Nederlandse verzetsstrijders, waaronder de communisten.

Tegenwoordig probeert de burgerlijke politiek de focus echter steeds meer te leggen op het herdenken van Nederlandse soldaten die zijn omgekomen bij het voeren van imperialistische oorlogen na de Tweede Wereldoorlog. Dit is ook de positie van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Dit is eigenlijk een schande. Het schuurt dat men tegelijkertijd stilstaat bij de mensen die slachtoffer waren van en verzet pleegden tegen oorlog en imperialisme, alsook bij de verliezen die Nederland leed bij het voeren van imperialistische oorlogen en interventies (zonder daarmee het leed van die gezinnen te ontkennen). Dit kan dan ook niet los gezien worden van de doelgerichte strategie om het verzet, de rol van communisten daarin, en de strijd en opofferingen van deze verzetsmannen en -vrouwen te minimaliseren. Dit maakt het belangrijk om vandaag stil te staan bij de systematische vervolging van communisten door het fascisme.

We mogen nooit vergeten dat communisten doelgericht werden uitgeroeid door de fascistische regimes in Duitsland, Italië en over de hele wereld in de jaren twintig, dertig en veertig van de vorige eeuw. Kameraden die er alles aan deden om Joden, Roma en Sinti, homoseksuelen, en anderen te redden van de dood, zelfs terwijl zij zelf opgejaagd en vervolgd werden. Geen enkele burgerlijke propaganda die communisten en fascisten gelijkstelt onder de noemer van autoritarisme or totalitarisme kan dat feit ooit veranderen. Het fascisme is per definitie een anticommunistische ideologie, en dat openbaarde zich op schrikbarende wijze in de vorige eeuw.

Mussolini, de eerste fascistische leider die aan de macht kwam, kon dat doen door zich aan het begin van de jaren twintig te alliëren met de Italiaanse burgerij om de groeiende revolutionaire acties van de Italiaanse arbeiders met geweld neer te slaan. Fascistische milities begonnen met het plegen van aanslagen op de leiders en hoofdkantoren van communisten en vakbonden. Dit groeide al snel uit tot het terroriseren en bezetten van gehele steden en dorpen, voornamelijk in het noorden van Italië. Eenmaal aan de macht vervolgde de fascistische partij hun anticommunistische campagne. De communistische partij en alle vakbonden werden verboden. Communisten werden gestuurd naar gevangeniscomplexen waar vele kameraden werden doodgewerkt en uitgehongerd.

De opkomst van de nazi’s in Duitsland volgde eenzelfde patroon. Ook zij wisten groot te worden door de steun te verkrijgen van de burgerij na het neerslaan van stakingen en arbeidersopstanden. Eén van de eerste zaken die Hitler regelde nadat hij in 1933 aan de macht kwam was het sturen van duizenden communisten naar Dachau, het eerste concentratiekamp in Europa, opgericht door de Nazi’s naar Brits ontwerp. Velen van hen zouden daar de dood vinden, nog voor de systematische vervolging van Joden en andere groepen. Ook startten zij de ‘Anti-Komintern’ een afdeling speciaal bedoeld voor het verspreiden van anticommunistische propaganda, veelal door het verbinden van het communisme met het jodendom (met termen als ‘joods-bolsjewisme’ en ‘cultuurbolsjewisme’). Deze anticommunistische propaganda was succesvol. Nog altijd wordt er door extreemrechts allerlei onzin verspreid over zogenaamd ‘cultuurmarxisme’, onder andere uit de hoek van Forum voor Democratie.

Ook zocht nazi-Duitsland internationaal steun voor een brede anticommunistische alliantie. Eerst maakte het naziregime ouvertures naar het Britse Rijk, een land dat Hitler zag als natuurlijke bondgenoot tegen de Sovjet-Unie. Nadat dat faalde door de onderlinge tegenstellingen tussen de Duitse en Britse bourgeoisie, zocht Duitsland de hulp van het Japanse Keizerrijk, met het oog op de omsingeling van de Sovjet-Unie. Dat leidde uiteindelijk tot het vormen van het Anti-Kominternpact in 1936 (de ‘Komintern’ of ‘Communistische Internationale’ was het internationale samenwerkingsverband van communistische partijen). In de daaropvolgende jaren zouden nog een aantal andere landen waaronder Italië, Spanje en Hongarije zich aansluiten bij dit pact. In al deze landen zou systematische vervolging van communisten plaatsvinden.

Na de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog ontaarde dit anticommunisme zich in de systematische massamoord van communisten door Nazi’s en collaborateurs in Duitsland en de bezette gebieden. Dit gold ook voor de soldaten van het Rode Leger. Zelfs zij die zich vreedzaam overgaven werden vaak geëxecuteerd. Meer dan de helft van alle gevangen sovjet soldaten stierven, dit in contrast met andere geallieerde soldaten die gevangen werden, waar niet meer dan 3,6% van stierven. Tot aan het begin van 1942 stierven er meer soldaten van het Rode Leger in Auschwitz dan elke andere vervolgde groep. Met het zogenaamde ‘Nacht und Nebel’ besluit werd in 1941 een terreur strategie opgezet om politieke tegenstanders en verzetsleden (in het besluit lezen we “communistische elementen”) te laten ‘verdwijnen’. Midden in de nacht werden mensen opgepakt en meegenomen naar kampen om daar te worden ondervraagd en meestal geëxecuteerd, zonder ooit dierbaren te informeren over wat met hen gebeurt was.

De exacte hoeveelheid communisten die zijn omgekomen in de strijd tegen het fascisme gedurende de Tweede Wereldoorlog is onmogelijk te berekenen. In Nederland hebben duizenden communisten, ruim twee derde van het kader van de CPN, de oorlog niet overleefd. Ook in andere bezette landen in Europa en in Azië werden duizenden communisten vermoord. Ook de Communistische Partij van de Sovjet-Unie verloor de meeste van haar leden gedurende de oorlog, ongeveer 3 miljoen mensen. Velen van hen stierven aan het front, als krijgsgevangene of als verzetsstrijder in de gebieden die de nazi’s veroverd hadden. We kunnen ervan uitgaan dat de het sterftecijfer van alle communistische verzetsstrijders en politieke gevangenen in bezet Europa in de honderdduizenden ligt. Een tragedie, zeker ook omdat het juist deze martelaren waren die zoveel anderen hadden gered hebben van de fascistische massamoorden.

Laten we 4 mei dan ook gebruiken om ook juist hen te herdenken, naast de vele andere bevolkingsgroepen die door de nazi’s werden vervolgd. Want de bijdragen van communisten in de strijd tegen het fascisme waren groots. En de opofferingen die zij moesten maken waren zo nog groter.

Bronnen

US Holocaust Memorial Museum. (2019). Documenting Numbers of Victims of the Holocaust and Nazi Persecution. https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/documenting-numbers-of-victims-of-the-holocaust-and-nazi-persecution

US Holocaust Memorial Museum. Spanish Civil War. https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/spanish-civil-war

Matthäus, J. (2004), “Operation Barbarossa and the Onset of the Holocaust, June – December 1941,” in Browning, C. & Matthäus, J. (2004). The Origins of the Final Solution: The Evolution of Nazi Jewish Policy, September 1939– March 1942, pp. 259–264.

The Guardian. (Mar 21, 1933). Communists to be interned in Dachau. https://www.theguardian.com/theguardian/1933/mar/21/fromthearchive

Verslag van Werkzaamheden van het CC, gepresenteerd door Malenkov aan het 19e Congres van de CP (Bolsjewieken) van de Sovjet-Unie.