Vandaag is het 75 jaar sinds concentratiekamp Buchenwald bevrijd werd. De bevrijding van Buchenwald is bijzonder, omdat dit het enige concentratiekamp is dat bevrijd is door de gevangenen zelf.

Concentratiekamp Buchenwald werd in juli van 1937 geopend door de SS om een aantal kleinere kampen in de regio te vervangen. De locatie van het kamp werd gekozen vanwege de kleiafzettingen, die door de gevangen door middel van slavenarbeid uitgegraven moesten worden voor de productie van bakstenen. Oorspronkelijk moest het kamp zo’n 8000 gevangenen huisvesten, waaronder communisten, krijgsgevangen, verzetsstrijders, joden, Jehova’s getuigen, Roma, Sinti en homoseksuelen. Dit aantal groeide gedurende de oorlog exponentieel doordat de vraag van Duitse industriëlen voor gevangenenarbeid groeide. De SS ontving tussen 1943 en 1945 bijna 100 miljoen Reichsmark van het Duitse grootkapitaal om dit te bewerkstelligen.

Dankzij de grote hoeveelheid Duitse communisten die in het kamp waren gedetineerd, ontstond er al snel een ondergrondse verzetsbeweging in samenwerking met de buitenlandse communisten die ook gevangen zaten, waaronder de gevangen genomen soldaten van het Rode Leger. Onder de buitenlandse communisten waren ook een aantal CPN’ers, met als belangrijkste contactpersoon Henri Pieck, de broer van de bekende kunstenaar Anton Pieck. Daarnaast werden er meer en meer sympathisanten betrokken in het verzet om zo een geheim antifascistisch volksfront te vormen in het kamp.

De belangrijkste strategie van het Buchenwald volksfront comité was het verkrijgen van relatieve posities van macht binnen het kamp als kapo’s: gevangenen die werkten als opzichters in het kamp. In die positie konden de rode kapo’s bijvoorbeeld de kampadministratie zo manipuleren dat gevangenen die geëxecuteerd zouden worden al geregistreerd werden als overleden, en vervolgens de identiteit van andere gevangenen konden overnemen om zo de executie te ontlopen. Ook wisten zij de kampleiding te overtuigen Poolse kinderen in het kamp op te leiden tot metselaars, met als gevolg dat honderden kinderen een zekere dood gespaard werd. Daarnaast slaagden ze erin sabotage te plegen in de productielijnen waar de gevangen onder dwangarbeid aan het werk werden gezet. Vanaf 1942 werd ook begonnen met het verzamelen van wapens en het trainen van strijdgroepen, toen de opstand in het kamp begon waren dat al bijna 100 wapens en 850 verzetsstrijders.

Die opstand begon kort nadat een deel van de SS troepen uit het kamp vertrokken om tienduizenden gevangenen over te plaatsen. De wachttorens werden bestormd door de strijdgroepen en al snel was het kamp bevrijd. De Amerikaanse troepen die twee dagen later arriveerden rapporteerden dat meer dan duizend gewapende gevangenen in formatie rond het kamp marcheerden. Het Buchenwald volksfront comité stelde ruim een week na de bevrijding een manifest op met als belangrijkste eisen de zuivering van alle Nazistische elementen in de samenleving en de oprichting van een Duitse volksrepubliek.

Helaas is het bijzondere verhaal van de bevrijding van Buchenwald grotendeels onbekend onder de mensen, voornamelijk omdat de burgerlijke media het verzet in Buchenwald marginaliseert of zelfs helemaal negeert. Dit kan niet los worden gezien van het feit dat communistische gevangenen een belangrijke rol hebben gespeeld in dit verzet. De bevrijding van het kamp door communisten zou afdoen aan het beeld van de heroïsche bevrijding door de Amerikaanse divisies, die in werkelijkheid slechts enkele dagen later bij Buchenwald zouden arriveren. Overigens zijn ruim 2.000 gevangenen onnodig overleden als gevolg van een Amerikaanse luchtaanval op 24 april 1944.

Uiteindelijk stierven er 56.545 mensen in concentratiekamp Buchenwald. Een tragedie, die een nog grotere tragedie zou zijn, ware het niet dat de communisten en andere gevangenen heldhaftig hun verzet organiseerden. Een heldhaftigheid die betreurenswaardig ook veel kameraden het leven heeft gekost, maar die ons kan blijven inspireren om ook vandaag te blijven strijden tegen fascisme.

 

Bronnen:

Stein, H. (2004) Buchenwald Concentration Camp, 1937-1945: A Guide to the Permanent Historical Exhibition. Wallstein Verlag.

Buchenwald and Mittelbau-Dora Memorial Foundation. Historical Overview. Retrieved from: https://www.buchenwald.de/en/69/