De redactie
Sinds eind 2019 teistert de uitbraak van het coronavirus de wereld. Ook in Nederland lijdt de samenleving aan de gevolgen van het virus. Familie en vrienden raken dierbaren kwijt, banen staan op de tocht en er zijn tekorten in de zorg. Het is daarom begrijpelijk dat er onzekerheid heerst. Dag in, dag uit worden we geconfronteerd met nieuwsberichten over hoe ons zorgsysteem kreunt en steunt onder de druk van de corona epidemie.
De verplegers, artsen en andere werkers in de zorgsector hebben de afgelopen tijd veel mensenlevens gered, waarbij zorgmedewerkers veel moesten overwerken, nachtwerken en sommigen ook zelf besmet zijn geraakt. In hun heldhaftige inspanningen worden ze echter gekneld door de toestand in de zorg: tekorten aan personeel, beschermingsmiddelen, testen, beademingsmachines en bedden. Die tekorten zijn geen natuurlijk gegeven, ook niet in tijden van pandemieën. Welke oorzaken zijn er voor de problemen waar de zorg nu mee kampt?
De geprivatiseerde zorg: geen recht maar een handelswaar
Om die vraag te beantwoorden moeten we begrijpen hoe het zorgstelsel zich in Nederland heeft ontwikkeld de afgelopen jaren.
Een mijlpaal in de ontwikkeling van de gezondheidszorg in Nederland was in 2006, toen grofweg het huidige zorgsysteem werd ingevoerd. Iedereen is verplicht om een verzekering af te sluiten bij een private zorgverzekeraar. Deze zorgverzekeraars handelen op basis van winstprikkels in plaats van het belang van de bevolking. De kosten voor de zorgverzekering zijn over het algemeen ruim 100 euro per maand. Als je zorg nodig hebt, dan betaal je alsnog een ‘eigen risico’ van minstens 385 euro. De zorgverzekeraar betaalt het bedrag wat daarboven komt, maar zelfs daarvan wordt vaak slechts een percentage gedekt. Bovendien zijn er basale vormen van zorg die niet in de basisverzekering zitten en die alleen worden gedekt door dure aanvullende pakketten, zoals de tandarts of fysiotherapeut. Een gevolg van dit systeem is dat mensen zorg gaan mijden. Hierdoor verergeren klachten zich die daarna soms met duurdere behandelingen verholpen moeten worden. Het is niet toevallig dat mensen met lage inkomens volgens het RIVM en het CBS minder naar de tandarts of de fysiotherapeut gaan.
Ook de zorgverleners zelf, zoals de ziekenhuizen, zijn in private handen en moeten dus functioneren als bedrijven. Door de marktwerking en concurrentie zou de zorg beter en goedkoper worden. Momenteel is alleen het zorgstelsel in de Verenigde Staten duurder en qua kwaliteit zitten we als Nederland in de middenmoot. Niets om over naar huis te schrijven. De privatisering van het zorgsysteem zorgt niet voor betere kwaliteit of goedkopere zorg, maar ondermijnt de toegankelijkheid van de zorg. De publieke gezondheidszorg in Nederland is afgebroken en volledig in private handen gekomen, en zo is de zorg verandert van een recht in een handelswaar Met dit zorgsysteem moest dus de corona-epidemie worden geconfronteerd
Tekort aan IC-bedden
De afgelopen weken werden we ermee om de oren geslagen. Het aantal intensive care (IC) bedden is te laag in Nederland. Dit ondanks dat sinds 2016 het RIVM en TNO hier al voor waarschuwen. Binnen afzienbare tijd moesten alternatieven gezocht worden om alle hulpbehoevenden in een IC-bed te kunnen voorzien. Waarom, luidt de vraag.
Toen de Corona-epidemie Nederland bereikte, functioneerden slechts zo’n 1.150 IC-bedden. Volgens de statistieken was het aantal IC-bedden overigens de afgelopen jaren gestegen van 1.446 in 2003 naar ongeveer 2.000 in de afgelopen jaren, maar dat was allemaal alleen op papier. Veel van die bedden bleken niet operationeel te zijn. Er was geen beademingsapparatuur, geen personeel etc. Dat is niet vreemd gezien de algehele afbraak van de zorg in de afgelopen decennia.
De cijfers laten de schokkende afbraak van de zorg zien. Het aantal ziekenhuisbedden is gedaald van van 47.887 in 2003, naar 37.753 in 2017. Dat is een daling van ruim 21% (en dan hebben niet eens meegerekend dat de bevolking in al die jaren is gegroeid).
Daarachter zit natuurlijk een geldkwestie. De private zorgverzekeraars en de private zorgverleners willen hun uitgaven drukken. Mensen moeten zo kort en goedkoop mogelijk behandeld worden. Er wordt zelfs door zorgverzekeraars geëist meer zorg aan huis te leveren. Zilveren Kruis, de grootste zorgverzekeraar van Nederland, eist bijvoorbeeld dat patiëntenverenigingen en ziekenhuizen het percentage ziekenhuiszorg aan huis in 2021 opschroeft naar 10%. Dit dwingt ziekenhuizen feitelijk om het aantal ziekenhuisbedden te laten dalen.
MC Sloterdijk en andere broodnodige ziekenhuizen die gesloten zijn
Niet alleen het aantal ziekenhuisbedden is gedaald. Er zijn zelfs hele ziekenhuizen gesloten omdat ze failliet zijn gegaan, want de ziekenhuizen functioneren niet als een publieke voorziening maar als een bedrijf! Zo zagen we in 2018 bijvoorbeeld MC Sloterdijk in Amsterdam haar deuren sluiten. Een ziekenhuis met capaciteiten die nu hard nodig zijn. Alleen in een systeem waar winst belangrijker is dan het openhouden van een ziekenhuis kan een dergelijk iets gebeuren. In plaats van de onteigening van het voormalig ziekenhuisgebouw, wordt er nu onderhandeld met het vastgoedbedrijf die het gebouw beheerd. In plaats van het zo snel mogelijk te voorzien van het gebouw met het noodzakelijke materiaal en personeel, moet er eerst gekletst worden met vastgoedkapitalisten. Het benadrukt dat in het kapitalisme mensenlevens altijd ondergeschikt zijn aan het belang van het kapitaal.
MC Sloterdijk was overigens geen uitzondering. Er was al vóór 2018 een lange ontwikkeling gaande waarin ziekenhuizen sloten, fuseerden etc. Het totaal aantal ziekenhuizen daalde van 97 in 2003 naar 74 in 2017 (overigens hebben sommige ziekenhuizen meerdere locaties, maar ook het aantal ziekenhuislocaties vertoont dezelfde trend). Was er in 2003 één ziekenhuis voor 167.271 inwoners, in 2017 is er één ziekenhuis per 230.831 inwoners.
Tekort aan testen voor coronavirus
Het veel testen van de bevolking om erachter te komen hoe en waar het coronavirus zich verspreidt is cruciaal bij de bestrijding ervan. We zien dan ook dat landen die veel testen succesvoller zijn in het beperken van de hoeveelheid besmettingen, kijk maar naar het succes van de bestrijding in China, Vietnam, Cuba, IJsland, Nieuw Zeeland, en Zuid-Korea. In Nederland was het regeringsbeleid in de eerste maand van de uitbraak om alleen te testen bij zeer ernstige gevallen. Dit zou nodig zijn omdat er een tekort zou zijn aan testen.
En er was inderdaad een tekort, maar wat niet verteld werd is dat dit een kunstmatig tekort was. De meeste Nederlandse ziekenhuizen hadden namelijk een exclusieve deal met de Zwitserse farmaceut Roche. De ziekenhuizen testen met machines van Roche, die alleen werkten met testvloeistof geproduceerd door Roche. Roche kon de vraag naar meer testvloeistof niet bijhouden, en er ontstond een tekort. Een tekort dat makkelijk verholpen kon worden als het recept van die vloeistof publiek gemaakt zou worden, maar dat was voor Roche ondenkbaar, zelfs in de huidige crisis, omdat zij dan hun exclusieve positie als producent zouden verliezen. Het Universitair Medisch centrum in Groningen had niet zo’n exclusieve deal en kon dus veel meer testen dan andere ziekenhuizen, een beleid dat door Minister De Jonge eerst zelfs gehekeld werd als “asociaal”.
Dit is duidelijk een voorbeeld hoe het beleid van de regering wordt gevormd door het grootkapitaal, ook tijdens noodsituaties. Nadat de praktijken van Roche bekend werden en de farmaceut om meer gezichtsverlies te vermijden het recept publiek maakte, versoepelde ook het testbeleid van het RIVM; dat is natuurlijk geen toeval.
Strijd is nodig voor zorg die publiek, gratis en kwalitatief is!
Dit zijn slechts een paar voorbeelden van hoe de decennia van privatisering in de zorg het systeem afgebroken hebben en hoe die problemen nu aan het licht komen. Het feit dat de zorg in private handen is, dat gezondheidszorg een handelswaar is i.p.v. een recht, dat de zorgsector een investeringsproject voor het grootkapitaal is i.p.v. een publieke voorziening, dat heeft allemaal zeer ernstige gevolgen. De barsten zijn door de corona-pandemie grote scheuren geworden, met duizenden doden tot gevolg.
Het kan niet zo zijn dat we leven in een land waar anno 2020 mensen hun ziektekosten niet kunnen betalen, waar ziekenhuizen failliet kunnen gaan en waar onvoldoende middelen zijn om een pandemie als deze het hoofd te bieden. Er is harde strijd nodig voor het recht van de bevolking op goede en gratis gezondheidszorg. Als NCPN en CJB dragen we met onze krachten bij aan deze strijd, ook al voor de corona-uitbraak en ook erna. Maar waarom is deze strijd eigenlijk nodig?
Waarom wordt er niet gewoon voor gezorgd dat er goede, gratis zorg is?
Gezien de huidige situatie is het zeker de moeite waard om stil te staan bij deze fundamentele vraag, en dat zullen we hier kort doen. We proberen het beknopt en simpel te houden en niet al te diep in te gaan op de marxistische politieke economie, die inzichten biedt om deze vraag te beantwoorden.
De kapitalistische maatschappij, waarin de economie in handen is van private eigenaren, verhindert het bestaan van goede, gratis zorg. Aangezien de bedrijven in private handen zijn, is het eigenlijke doel van de productie het maken van winst. Winst is waar de economie om draait. De kosten die de maatschappij maakt voor het gezond houden van de arbeidskrachten en de rest van de bevolking (zoals gepensioneerden) drukken de winst. Daarom verschijnt gezondheidszorg in het kapitalisme noodzakelijkerwijs als een ‘kostenpost’. Het betreft – in economische termen – noodzakelijke kosten voor de reproductie van de arbeidskracht.
Om hun winsten veilig te stellen en te vergroten, proberen de kapitalisten de kosten voor de reproductie van de arbeidskracht te beperken, waaronder dus de zorgkosten. Dat is ook de reden dat er veel strijd van de arbeidersbeweging nodig was, voordat kwalitatieve zorgstelsels gecreëerd werden in Nederland en andere landen. Niet voor niets merkt Karl Marx in Het kapitaal op: “Waar het kapitaal niet door de maatschappij gedwongen wordt rekening te houden met de gezondheid en de levensduur van de arbeider, springt het dan ook roekeloos om met deze zaken. Op de klachten over fysiek en geestelijke verval, vroegtijdige dood, marteling door overmatige arbeid antwoordt het kapitaal: Waarom moet deze kwelling ons kwellen, als zij ons genot (de winst) vergroot?“
De maatschappelijke behoefte aan gezondheidszorg, komt in het kapitalisme dus in tegenstelling met een fundamentele wet van het kapitalisme, namelijk de commercialisering van de arbeidskracht of, in andere woorden, het feit dat de arbeidskracht een handelswaar is. Het liefst een zo goedkoop mogelijke handelswaar, zodat de lonen lager en de winsten groter zijn.
Gezondheidszorg is in het kapitalisme dus een kostenpost, maar dat betekent niet dat de kapitalisten die kosten (direct) betalen. De rekening is volledig voor de bevolking. In Nederland gaat dat via de dure zorgverzekeringen, het eigen risico en de eigen bijdrage. In andere landen gaat het meer via de belasting. Hoe het ook geregeld is, in het kapitalisme betaalt de bevolking de dure rekening voor de gezondheidszorg. De verzekeraars en andere kapitalisten in de geprivatiseerde zorgsector, de farmaceutische industrie en gerelateerde sectoren verdienen miljoenen. De gezondheidszorg is in het kapitalisme enerzijds een kostenpost doordat het de kosten van de arbeidskracht beïnvloed, maar tegelijkertijd is de zorg een handelswaar, waar door de kapitalisten in die sectoren veel aan verdient wordt.
Dit is totaal anders in het kader van het socialisme-communisme, waar de economie in handen is van de maatschappij en niet van private eigenaren. De gezondheidszorg van de bevolking verschijnt dan niet langer als een kostenpost die de winst drukt. Want het doel van de economie is niet langer om winst te maken, maar om de behoeftes van de bevolking te dekken. Goede en gratis gezondheidszorg wordt dus een doel van de economie, en daarvoor zal het benodigde personeel en materieel beschikbaar gesteld worden in het kader van de centraal en wetenschappelijk geplande economie. Alleen in het socialisme kan gezondheidszorg daarom werkelijk een recht zijn; kan er voor iedereen gratis kwalitatieve gezondheidszorg beschikbaar zijn.
Bronnen:
Statistieken van het RIVM, CBS en DHD. Zie o.a. https://www.dhd.nl/producten-diensten/dataverzameling-EJZ/Paginas/archief-rapportage-ejz.aspx
trouw.nl/zorg/waarom-nederland-minder-ziekenhuisbedden-heeft-dan-duitsland~b57a0c8f/
https://www.at5.nl/artikelen/200858/waarom-het-voormalige-mc-slotervaart-nog-geen-noodhospitaal-is
https://joop.bnnvara.nl/nieuws/in-2016-al-waarschuwing-voor-tekort-op-intensive-care-bij-pandemie
https://ourworldindata.org/coronavirus
https://www.groene.nl/artikel/de-zeven-plagen-in-de-zorg
https://npofocus.nl/artikel/7488/wie-profiteert-er-van-marktwerking-in-de-zorg