Verzuimgestapo. Zo noemde Youp van het Hek treffend het commerciële arbobureau Verzuimreductie.nl in één van zijn NRC-columns. Hun slogan: ‘Verzuim slaat gaten. Wij brengen uw medewerkers sneller terug op de werkplek’. Werkgevers schakelen dit soort dubieuze bureaus met callcenters in om zieke werknemers onder druk te zetten. Dit is een actueel voorbeeld van de permanente druk die het kapitalisme legt op ons leven. Deze druk is zo hoog dat stress, vermoeidheid en burn-outs aan de orde van de dag zijn.

Annabelle Schouten

Jouw werkdruk is mijn werkdruk

Werkzaam in de publieke sector of in het bedrijfsleven, laagopgeleid of hoogopgeleid, werkend of werkloos: de werkende klasse staat onder hoge druk. Mensen met een baan moeten presteren, op elk moment van de dag hun mail lezen op smartphone of iPad, het onderste uit de kan halen en vier cursussen erbij volgen in hun eigen tijd om van al het nieuwste op de hoogte te blijven. De emotionele betrokkenheid en het verantwoordelijkheidsgevoel ligt bij veel werkers heel hoog. Als ze het werk niet af kunnen krijgen, werkt menigeen door: van schoonmaker tot redacteur.

Naast werkdruk en onzekerheid hangen op de hedendaagse werkvloer voortdurend reorganisaties, bezuinigingen en ontslagen als zwaarden van Damocles boven het hoofd. Er is een voortdurende spanning over het wel of niet behouden van werk. Zeker flexwerkers en zzp’ers liggen continu onder vuur. Bij hen speelt de stress steeds opnieuw een felbegeerd plekje op de arbeidsmarkt te moeten zoeken of nieuwe opdrachten binnen te halen om rond te komen. Ook werklozen staan onder spanning. Zij moeten alles uit de kast halen na hoeveel afwijzingen ook, of moeten soms zelfs werken voor hun uitkering.

Proletarisering

De afgelopen decennia zijn door marktwerking en commercialisering de werkomstandigheden van de publieke sector en bedrijfsleven naar elkaar toe gegroeid. Het heeft de situatie op de werkvloer overal drastisch veranderd, maar op eenzelfde manier. Doordat werkers dezelfde problemen ondervinden en onder dezelfde druk komen te staan, groeien ook zij naar elkaar toe. Dus of iemand meer met zijn handen werkt of juist meer met zijn hoofd, beiden hebben te maken met werkdruk, stress en vermoeidheid. Dit naar elkaar toe groeien van werkers brengt proletarisering van de werkende klasse met zich mee. Hun positie wordt als het ware gelijkgeschakeld. Allemaal moeten ze harder werken voor relatief minder loon. En voor hen zelf wordt het beter zichtbaar en voelbaar dat ze tot één klasse behoren. Dat is bijvoorbeeld te zien aan de interesse voor de schoonmaakstaking onder werkers in de publieke sector: WSW’ers, thuiszorgmedewerkers, leraren, rijksambtenaren.

Meer, nog meer, steeds meer

Tegenover de positie van de werkende klasse staat de positie van de kapitalistenklasse. Dat zijn degenen, die kunnen leven van de winst die werkers opbrengen. Werkers kunnen alleen hun arbeid verkopen om te kunnen leven. Deze laatste groep moet steeds sneller en steeds langer werken om de winsthonger te stillen van de groep die meer en meer wil.

Sneller en meer winst willen betekent mensen sneller en meer laten werken. Werkgeversclubs en regeringen noemen dat ook wel ‘verhoging van de arbeidsproductiviteit’. Dat is wat werkdruk, stress en vermoeidheid veroorzaakt, niet zoals dit systeem ons voorhoudt dat het aan onszelf ligt. Uiteraard wil de kapitalistenklasse maar al te graag een probleem dat zij veroorzaakt individualiseren. Dan blijft ze zelf buiten beeld en daarmee ook de klassenverhoudingen. Wanneer de ene groep kan teren op de winst die de andere groep door haar werk oplevert, dan wil die ene groep toch vooral niet dat die andere groep dat ziet. Maar ze voelt het wel. Elke dag.

In de verhouding tussen kapitalistenklasse en werkende klasse is sprake van uitbuiting, dat wil zeggen dat de werker niet de gehele waarde van zijn arbeidskracht ontvangt, maar slechts een deel daarvan, terwijl de meerwaarde die hij produceert, gestolen wordt door de kapitalist. Als dat deel van de werker vermindert om zo de meerwaarde voor de kapitalist te verhogen, dan neemt de uitbuiting toe. Dat gebeurt door ‘het verhogen van de arbeidsproductiviteit’, ofwel mensen sneller en langer laten werken tegen een schamele of helemaal geen loonsverhoging: een nullijn. Sterker nog: mensen laten werken voor een uitkering is ook uitbuiting. En dat voert de druk op de werkers hoog op.

Neem die rust

Het kapitalisme is bezig zich te herstructureren: het systeem opnieuw inrichten zodat het de jacht naar winst gaande kan houden. Hiermee wordt de druk op de werkende klasse permanent evenals de daarmee gepaard gaande vermoeidheid, stress en burn-outs. Dat brengt de nodige onrust met zich mee, terwijl de mens van nature de rust opzoekt. Die rust gunt het kapitalisme ons niet, zeker niet om te reflecteren op wat er gebeurt, waar de werkdruk door komt en waarom zoveel mensen zo moe zijn. Maar die rust is wel noodzakelijk om uiteindelijk de onrust te organiseren tegen de oorzaak van de werkdruk. Nemen we die rust niet, dan liggen ook hier weer burn-outs op de loer. We hebben er niks aan om opgebrand het gevecht aan te gaan. Dat kunnen we alleen als we de verhoudingen begrijpen en de kracht en zwaktes kennen van de kapitalistenklasse. En de grootste zwakte is dat haar systeem opgebrand raakt, ernstig ziek is en continu verzuimt. Daar kan geen verzuimbureau gaten in slaan. Wij wel.