Werkgroep antiracisme en antifascisme van de CJB

Racisme is nog altijd een groot probleem in Nederland. Mensen met een migratieachtergrond, en in het bijzonder mensen met een donkere huidskleur, hebben nog vaak een achtergestelde positie. Zo is de werkloosheid onder mensen met een niet-westerse migratieachtergrond hoger (7,3% tegenover 2,6%), terwijl bijvoorbeeld het gemiddelde uurloon aanzienlijk lager is (voor sommige groepen wel 29%) en ook het gemiddeld jaarinkomen per huishouden is aanzienlijk lager (9.000 euro minder).

Er zijn ook veel walgelijke racistische stereotypes, bijvoorbeeld dat bepaalde bevolkingsgroepen door hun cultuur lui, dom of zelfs crimineel zouden zijn. Vooral mensen met een donkere huidskleur worden systematisch gediscrimineerd. Ook de regering en het repressieapparaat van de burgerlijke staat spelen daarin een belangrijke rol (bijv. etnisch profileren, toeslagenaffaire etc.).

Dit alles laat zien hoe belangrijk het is dat racistische stereotypen worden bestreden. Zwarte Piet is een racistische karikatuur van donkere mensen, en daarom wordt er al lange tijd gestreden om Sinterklaas te vieren zonder deze karikatuur. Dat is een strijd die in nauw verband staat met de strijd tegen racisme, maar ook tegen de onderliggende oorzaak, de kapitalistische uitbuitingsverhoudingen die racistische en andere reactionaire opvattingen reproduceren. Een strijd die gepaard gaat met de noodzakelijke strijd voor een andere maatschappij waarin geen plaats is voor discriminatie en uitbuiting.

 

Wat is racisme en waarom is Zwarte Piet een racistische karikatuur?

Racisme is het geloof dat mensen met een verschillende huidskleur of etniciteit vanwege hun huidskleur of etniciteit fysiek of geestelijk minderwaardig zouden zijn. Dit betekent dat er stereotypen zijn over mensen van een bepaalde huidskleur of etniciteit en alle mensen van dezelfde huidskleur of etniciteit worden geacht deze stereotypen te vertegenwoordigen. Racisme functioneert in onze kapitalistische samenleving als rechtvaardiging voor de relatief slechtere positie die mensen van kleur hebben. De benadeelde positie zou namelijk niet veroorzaakt zijn door structurele ongelijkheden in onze samenleving, maar wordt verklaard door de stereotype karaktereigenschappen van mensen van kleur. Mensen van kleur zouden ‘mindere’ normen en waarden hebben en minder presteren en daarom een slechtere positie hebben.

Als we willen beoordelen of een cultureel fenomeen, in dit geval Zwarte Piet, racistisch is, dan moeten we kijken waar het vandaan komt, en of het (negatieve) stereotypen over een bepaalde etnische groep of mensen met een bepaalde huidskleur verspreid.

 

De oorsprong van Zwarte Piet

Zwarte Piet is een figuur met een lange traditie, maar heeft pas in de 19e eeuw in Nederland de vorm gekregen van een knecht met een donkere huidskleur. Het komt uit een periode waarin de slavernij net werd afgeschaft en donkere mensen veelal de onderste laag van de arbeidersklasse vormden, en bijvoorbeeld ook huisbedienden waren.

Vandaag de dag is de positie van mensen met een donkere huidskleur aanzien verbeterd. De enorme strijd tegen racisme in de 20ste eeuw, maar ook de strijd tegen het kolonialisme en voor nationale bevrijding, hebben daarin een belangrijke rol gespeeld. Toch is racisme ook vandaag nog een groot probleem. Racistische karikaturen zoals Zwarte Piet reproduceren racistische denkbeelden, die in het kapitalisme continu worden opgewekt. Later zullen we meer ingaan op hoe kapitalisme racisme blijft creëren, maar nu zullen we eerst verder ingaan op waarom Zwarte Piet een racistische karikatuur is.

 

Het uiterlijk van Zwarte Piet

Het uiterlijk van Zwarte Piet is zo gemaakt dat hij niet alleen op een persoon van Afrikaanse komaf lijkt, maar de kenmerken van zijn gezicht die dit kenbaar maken zijn enorm overdreven. Om een donkere huidskleur na te bootsen zou het volstaan om de huid donker te kleuren. Zwarte Piet heeft echter ook nog eens dikke lippen en kroeshaar, wat niet alle donkere mensen hebben maar wel bij het stereotype beeld van donkere mensen hoort. Hij is gekleed als een 16e-eeuwe huisslaaf. Hij draagt een komische hoed en gouden oorbellen.

Niet alleen lijkt het uiterlijk van Zwarte Piet op hoe zwarte tot slaaf gemaakten er uit zagen. Hij lijkt ook erg op de expliciet racistisch bedoelde ‘blackface’ karikatuur. Bij ‘blackface’ verkleedden en schminkten witte mensen zich als donkere mensen met een bruin of zwart gezicht, gouden oorbellen, hoed en kroeshaar, en maakten vervolgens ter vermaak van het publiek grappen over de zogenaamde domheid en barbaarsheid van donkere mensen.

 

Rol en gedrag Zwarte Piet

Ook de rol van Zwarte Piet in het jaarlijkse spektakel van de intocht van Sinterklaas en het Sinterklaasfeest zelf, sluit aan bij ‘blackface’. Zwarte Piet wordt als knecht neergezet, wat het stereotype bevestigt dat donkere mensen ondergeschikt zouden zijn aan witte mensen. Daarnaast gedraagt Zwarte Piet zich grappig of dommig. Ook dit reproduceert het stereotype dat donkere mensen ondergeschikt zouden zijn aan witte mensen omdat ze minder slim zouden zijn (“maar wel heel aandoenlijk…”).

Zowel de herkomst als het huidige uiterlijk en de rol van Zwarte Piet laten zien dat het een racistische karikatuur van mensen van kleur is en racistische stereotypen reproduceert, ongeacht of dat wel of niet de intentie is.

 

Racistische betekenis Zwarte Piet

Als mensen, met name kinderen, dus naar Zwarte Piet kijken, dan zien ze een figuur die lijkt op mensen met een donkere huidskleur en waarvan de gelijkenis zo sterk is overdreven dat men niet anders kan dan begrijpen dat het een persoon van Afrikaanse komaf vertegenwoordigd. Deze figuur gedraagt zich volgens negatieve stereotypen over mensen van kleur.

Via zijn rol in het Sinterklaasfeest bevestigt Zwarte Piet de maatschappelijke realiteit dat donkere mensen nog steeds vaak zijn benadeeld tegenover witte mensen en via zijn gedrag bevestigd Zwarte Piet de stereotypen die dit moeten rechtvaardigen, met name dat donkere mensen minder slim zouden zijn.

 

Is iedereen dan racist?

De CJB roept op om Sinterklaas te vieren zonder de ‘traditionele’ Zwarte Piet en het uiterlijk van Zwarte Piet aan te passen. De stelling dat Zwarte Piet een racistische karikatuur is betekent echter niet dat iedereen die Sinterklaas viert op de ‘traditionele’ manier een racist is. Om een bepaalde handeling te beoordelen moet men kijken naar en onderscheid maken tussen de intentie en de gevolgen.

Voor de meeste mensen is de intentie om ‘gewoon zoals altijd Sinterklaas te vieren’. Dat gebeurt vaak niet uit racistische overwegingen, ondanks dat het bijdraagt aan de reproductie van racistische stereotypen. Steeds meer mensen beseffen dit en staan open voor verandering van de figuur Zwarte Piet. Ze willen niet impliciet racisme in stand houden ook al vieren ze al jarenlang Sinterklaas met Zwarte Piet, zonder daar racistische bedoelingen bij te hebben. Door te erkennen dat een feest waar je aan hebt deelgenomen racistische trekken heeft, word je niet met terugwerkende kracht racist, maar je draagt wel bij aan het overkomen van racisme.

 

Voorstanders van Zwarte Piet

De meeste voorstanders van Zwarte Piet houden vooral vol dat Zwarte Piet geen betekenis heeft over mensen met een donkere huidskleur. Vaak wordt dit aangevuld door kritiek op de zogenaamde gevoeligheid van mensen met een donkere huidskleur, die zich altijd alles veel te zeer zouden aantrekken en niet tegen humor zouden kunnen. Als klap op de vuurpijl zouden mensen van kleur op deze manier ‘onze cultuur ondermijnen’. Met name dit laatste punt, dat mede door extreemrechtse partijen als PVV en FvD wordt verspreid, is racistisch en erg gevaarlijk, omdat het een impliciete oproep tot actie tegen mensen van kleur inhoudt. Wij wijzen deze gehele redenering dan ook stellig af en hopen dat we hierboven voldoende hebben uitgelegd waarom.

Extreemrechtse groepen gaan nog een stap verder, met racistische beledigingen bij sinterklaasintochten, bedreigingen en zelfs geweld tegen antiracistische activisten. Het gaat niet om mensen met goede intenties, maar mensen die Sinterklaas met Zwarte Pieten willen vieren omdat ze van mening zijn dat donkere mensen wel heel goed een hulpje uitbeelden en een grappig en dommig figuur nou eenmaal geloofwaardiger overkomt als hij een donkere huidskleur heeft. Zulke racisten moeten we bestrijden. Extreemrechts misbruikt het debat om te groeien, om hun racistische en andere reactionaire opvattingen te verspreiden.

 

Waarom is dit eigenlijk allemaal zo belangrijk?

Opstaan tegen het verspreiden en in stand houden van racistische stereotypen is belangrijk omdat de Nederlandse samenleving wordt gekenmerkt door racisme. Om dit tegen te gaan is het belangrijk om de stereotypen die racisme voeden te ontkrachten en te zorgen dat ze als non-argumenten vergeten raken. Maar daar kan het niet bij blijven. Want waarom is er racisme in Nederland? Als communisten hebben we hier een heel duidelijk antwoord op: omdat Nederland een klassensamenleving is waarin de kapitalistische klasse de werkende klasse uitbuit. Racisme is geen achterhaalde domheid van vroegere eeuwen die langzaam uitsterft, maar het heeft vandaag nog een rol en functie in het legitimeren en faciliteren van de uitbuiting van alle werkers in Nederland en over de grenzen van ons land heen.

De strijd tegen racisme is dus onlosmakelijk verbonden met de strijd tegen het kapitalisme. En strijden tegen het kapitalisme is erg belangrijk voor bijna iedereen. In de huidige samenleving zijn de daadwerkelijke profiteurs, diegene die stinkend rijk worden (en meestal al generaties lang zijn), een kleine minderheid. De rest van ons moet gewoon werken voor je brood of hopen op een uitkering of pensioen, in alle gevallen zonder veel zeggenschap, laat staan macht om in zijn eentje zaken in deze maatschappij te veranderen.

 

Racisme en kapitalisme

Hoewel racisme in alle uitbuitingsmaatschappijen voorkwam, is het hedendaagse racisme tegen donkere mensen pas ontstaan met de opkomst van het kapitalisme. Daarbij werd op de plantages in Noord- en Zuid-Amerika enorme winst gemaakt door onbetaalde arbeid van tot slaaf gemaakten in te zetten. Het waren namelijk Afrikaanse mensen die tot slaaf werden gemaakt en om deze gruwelijke en onmenselijke behandeling te rechtvaardigen was een ideologische onderbouwing nodig. Die werd gevonden in pseudowetenschappelijke bewijzen voor de zogenaamde inferioriteit van zwarte mensen.

Het hedendaagse racisme tegen donkere mensen vindt dus zijn oorsprong in de belangen van de heersende kapitalisten pakweg vierhonderd jaar geleden. Ook voor de kolonisatie van Amerika was er al racisme. In samenlevingen gebaseerd op uitbuiting en oorlogsvoering had racisme vaak al een functie, maar we zien tot die tijd ook positieve afbeeldingen van Afrikaanse mensen. Zo werd bijvoorbeeld één van de ‘heilige drie koningen’, die in de christelijke mythologie een belangrijke rol speelt, als Afrikaan geschilderd. Ook waren er Afrikaanse soldaten en zelfs Ridders in Europese Middeleeuwse legers en was er een Afrikaanse heilige in het katholicisme, St. Mauritius. Met de kolonisatie van Afrika begon dit te veranderen en met de grootschalige slavernij werden de positieve beelden van Afrikaanse mensen uit het publieke geheugen van Europa en Amerika gewist, om plaats te maken voor de pseudowetenschappelijke rassenleer.

Tot op de dag van vandaag wordt racisme ingezet om het systeem van loonslavernij te stabiliseren. Dit geldt met name voor de arbeiders van Turkse en Marokkaanse afkomst die onderdeel van de Nederlandse arbeidersklasse zijn geworden, maar nog steeds sterk benadeeld zijn bij het vinden van een baan, stageplek of promotie. In tijden van een tekort van arbeiders werden zij uitgenodigd naar Nederland. Vandaag, in tijden van tekort aan werkgelegenheid, kunnen zij een deel van de klappen opvangen waardoor het risico op verzet van de werkende klasse vermindert. Dit geldt evenzeer voor donkere mensen in Nederland.

Hedendaagse arbeidsmigranten zijn voornamelijk Oost-Europese uitzendkrachten in Nederland. Zij worden ingezet in bedrijven waar de lonen zo laag liggen in vergelijking tot hoe zwaar het werk is, dat het erg lastig is om werkers te vinden, laat staan vast te houden. Door de inzet van Oost-Europese werkers kan men voorkomen dat de lonen in deze bedrijven moeten worden verhoogd. Daar komt nog bij dat het voor de werkers in vaste dienst veel lastiger is om succesvol te staken voor loonsverhoging als een groot deel van de collega’s uitzendkrachten zijn die niet durven mee te staken. De bedrijven die het meest uitbuiten worden dus niet gedwongen de lonen te verhogen en de uitbuiting blijft rustig doorgaan.

De Nederlandse arbeidersbeweging treedt niet altijd doortastend op tegen dit hele fenomeen. Dat komt natuurlijk ten eerste door een taalbarrière, maar daarnaast wordt solidariteit ondermijnd door racistische stereotypen. Bijvoorbeeld ‘dat Polen nou eenmaal graag hard werken’. Een heel gekke redenering, als je bedenkt dat al die Oost-Europese socialistische landen toch zogenaamd waren kapotgegaan omdat de mensen daar veel te lui en inefficiënt werkten… Of dat ‘ze’ het hier toch al beter zouden hebben dan in hun land van herkomst. Wat in veel gevallen niet waar is, want het moet wel heel slecht zijn in je land als je liever met vier volwassen mannen een bungalow in de polder deelt, volstrekt afgezonderd van de maatschappij.

 

Racisme en imperialisme

Voor de kapitalisten in Nederland heeft racisme niet alleen een functie in de uitbuiting van de werkers in Nederland, maar ook in het buitenlands beleid. De meeste imperialistische militaire interventies worden gevoerd onder zogenaamd humanitaire beginselen, zoals het slechten van een burgeroorlog, omverwerpen van een dictator, redden van onderdrukte vrouwen enz. Terwijl duidelijk is dat de daadwerkelijke redenen economische motieven zijn zoals toegang tot handelsroutes, grondstoffen of afzetmarkten. Alsnog werken de verzonnen humanitaire redenen, omdat het binnen het denken dat witte mensen superieur zouden zijn logisch is dat ‘wij’ andere volkeren moeten helpen. Het gaat er dan vaak over dat de mensen daar nog niet klaar zouden zijn voor democratie en wij ze daarom een handje komen helpen. Terwijl meestal juist de buitenlandse inmenging en destabilisering door imperialistische machten bijdragen aan de ondemocratische verhoudingen. Dit sluit trouwens naadloos aan bij de argumenten die het kolonialisme moesten rechtvaardigen. Zelfs de laatste Nederlandse koloniale oorlog tegen Indonesië werd verkocht als ‘politionele actie’. Er zou geen onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië zijn geweest, nee het zou een burgeroorlog zijn die wel viel te verwachten nu er geen verstandige overheerser meer was en de Indonesische volkeren op zichzelf waren.

Een recent voorbeeld is de behandeling van Sint-Eustatius door de Nederlandse regering. Nadat in 2018 een partij de verkiezingen had gewonnen die voor volledige onafhankelijkheid van Sint-Eustatius is, greep de Nederlandse regering in door het parlement te ontbinden. De reden was uiteraard de ‘vergaande corruptie’. Iets wat weer helemaal aansluit bij de racistische ideeën over minderwaardigheid van mensen van kleur die de meerderheidsbevolking op Sint-Eustatius vormen.

Zo gaat de onderdrukking van de koloniën in het Caribisch gebied, die een overblijfsel vormen van het koloniale stelsel, door en behoudt Nederland zijn geopolitieke positie in de regio om belangrijke handelsroutes mede te controleren.

 

Holle frases van burgerlijk links

Gezien het verband tussen kapitalisme en racisme is het Zwarte Piet debat erg tegenstrijdig omdat zelfs veel zogenaamde critici in hun kritiek juist hun steun bepleiten voor het kapitalistisch systeem dat het racisme voedt. Het is bijna lachwekkend dat bijvoorbeeld Jesse Klaver van GroenLinks appelleert aan het moreel leiderschap van Mark Rutte (de loopjongen van de multinationals) die zich zou moeten uitspreken voor verandering van het Sinterklaasfeest. Maar vaak is het subtieler. We zouden het Sinterklaasfeest moeten aanpassen ‘omdat mensen van kleur het kwetsend vinden’. Nu is het natuurlijk nobel om mensen niet te willen kwetsen, maar dat is dus totaal niet de kern van de zaak. Je gekwetst voelen is altijd subjectief, en dat is juist ook wat voorstanders van Zwarte Piet steeds zeggen: mensen trekken zich gewoon te veel aan. Daar gaat het niet om. Het gaat er om dat Zwarte Piet objectief bezien een racistische karikatuur is en zodoende het racisme in Nederland helpt laten voortbestaan en bijdraagt aan het behoud van de macht van een kleine minderheid steenrijke kapitalisten over ons allemaal.

 

Strijd tegen racisme in Nederland hard nodig

Dat Nederland een ‘tolerant en progressief’ land is, waarin geen ruimte meer is voor een achterhaalde karikatuur als Zwarte Piet is even goed een verkeerde voorstelling van zaken. Was het maar zo… Alle vrijheden zijn juist pas gekomen door strijd, en zijn nog steeds onderwerp van strijd. Denk aan het verbod op discriminatie, recht op asiel, recht op abortus, homohuwelijk. Allemaal zaken waar duizenden mensen jarenlang voor hebben gedemonstreerd en actiegevoerd voordat er verandering kwam. Het bestaan van Zwarte Piet als racistische karikatuur is dan ook niet zo zeer bewijs ‘dat we er nog niet zijn’ maar eerder dat de strijd doorgaat. Tal van vrijheden staan onder druk en worden ingeperkt. Het racistische verbod op gezichtsbedekkende kleding (boerkaverbod) is een recent voorbeeld, de vergaande afschaffing van het recht op asiel ook. Preventief fouilleren en daarmee gepaard gaand etnisch profileren wordt steeds verder uitgebreid. De bevoegdheden voor politie, leger en geheime diensten worden uitgebreid. En om de paar jaar is het weer ‘nieuws’ dat mensen met een zogenaamd buitenlands klinkende achternaam bij sollicitaties worden gediscrimineerd.

 

In de wereld der blinden is eenoog koning

Natuurlijk klopt het, dat er in Nederland op veel vlakken meer gelijke rechten en minder racisme is dan in andere landen, en ook dan vroeger. Maar in de wereld der blinden is eenoog koning. Zolang een kleine groep kapitalisten de macht heeft zullen zij het racisme in stand houden en aanwakkeren. Juist nu de armoede en sociale problemen zullen toenemen door de zoveelste kapitalistische economische crisis zal racisme verder worden gepromoot. En dat beperkt zich absoluut niet tot de extreemrechtse partijen PVV en FvD. Denk alleen al aan de toeslagenaffaire waarbij ouders met een dubbel paspoort automatisch als verdacht werden aangemerkt. Of aan voormalig PvdA-leider Samson die stelde dat Marokkanen een ‘etnisch monopolie’ zouden hebben op overlast. Of de SP, die het verbod op gezichtsbedekkende kleding (boerkaverbod) steunde.

Dat VVD en CDA ‘fout’ zijn als het op racisme aan komt is relatief breed bekend. Deze partijen zijn drijvende krachten achter de invoering van steeds racistischer migratiebeleid en verantwoordelijk voor talloze grensoverschrijdende uitspraken zoals het voorstel om mensen uit achterstandswijken harder te straffen voor misdrijven, het wegzetten van het gehele debat over racisme als een ‘randstedelijke discussie’ en het voortdurend ontkennen van structureel racisme in Nederland. Politici en partijen die zich hiertegen positioneren, zoals GroenLinks, verdedigen het waanidee van een progressief Nederland dat steeds verder onder druk zou komen te staan. Dit alles biedt weinig hoop voor de toekomst. Daarom is het des te mooier dat op het onderwerp van Zwarte Piet het bewustzijn van de bevolking steeds verder kantelt.

 

Eenheid van alle werkers tegen racisme en fascisme

Als werkers in Nederland hebben we allemaal belang bij gelijkheid. Gelijkheid die verder gaat dan zogenaamd gelijke rechten op een ongelijk speelveld. Laten we als werkers elkaar de hand reiken – maakt niet uit van welke huidskleur, herkomst of religie – en één linie vormen tegen het kapitalisme dat ons allen uitbuit en ons daarbij ook nog probeert onderling te verdelen. Alleen samen kunnen we winnen, en er is een wereld te winnen.

De CJB strijdt voor een maatschappij waarin geen ruimte is voor racisme en andere vormen van discriminatie, waarin iedereen dezelfde rechten en mogelijkheden heeft om zich te ontwikkelen. Een maatschappij waarin de economie niet in handen is van private eigenaren die de winst boven alles hebben staan, maar van de werkende mensen zelf. Zodat de economie centraal gepland kan worden op basis van wat mensen nodig hebben, en er gratis onderwijs en gezondheidszorg is voor iedereen, iedereen een fatsoenlijke woning heeft en er sociale voorzieningen zijn. Alleen in zo’n maatschappij, het socialisme-communisme, waarin de oorzaak van discriminatie is overwonnen, kunnen alle mensen ongeacht huidskleur of etniciteit werkelijk dezelfde rechten en mogelijkheden hebben. Alleen een socialistisch land kan internationaal bijdragen aan vrede en gelijke verdeling van welvaart.

Sta op tegen racisme en kapitalistische ongelijkheid!

Spreek je uit voor verandering van het Sinterklaasfeest

Vier Sinterklaas zonder racistische karikatuur       

Sluit je aan bij de beweging tegen racisme

Voor vrede en socialisme!