Redactie

Op 96-jarige leeftijd overleed vandaag de Griekse componist Mikis Theodorakis. Zijn muziek en zijn leven zijn verbonden met de strijd van de arbeidersklasse in Griekenland en wereldwijd voor een betere wereld. Hij componeerde muziek voor teksten van veel belangrijke progressieve dichters uit de 20ste eeuw. In het Nederlands zong Liesbeth List liederen van Theodorakis. List zong onder andere de prachtige Mauthausen liederencyclus, waarvan de tekst is geschreven door Iakovos Kambanellis, die door de Nazi’s in het concentratiekamp Mauthausen was gevangengezet. Theodorakis was altijd politiek betrokken, waaronder ook jarenlang bij de Communistische Partij van Griekenland (KKE), en is daarvoor ook meerdere keren gevangengezet en gemarteld.

Een leven vol strijd

Tijdens de Tweede Wereldoorlog organiseerde Theodrakis zich op 17-jarige leeftijd in het Griekse verzet en niet veel later de KKE. Na de Tweede Wereldoorlog en de nederlaag van de communisten in de daarop volgende burgeroorlog (1946-49), werd Theodorakis net als vele tienduizenden andere verzetsstrijders en communisten vervolgd door de burgerlijke staat. Hij werd gevangengezet en gemarteld. In de daaropvolgende jaren bleef hij politiek actief en componeerde hij vele werken die populair werden onder het Griekse volk.

Na de coup en de vestiging van het fascistische kolonelsregime in 1967, werd Theodorakis opnieuw gevangengezet. Na een internationale solidariteitscampagne, waar componisten en andere kunstenaars uit de hele wereld zich voor inzetten, werd Theodorakis door de junta bevrijd uit de gevangenis, maar verbannen naar het buitenland. In Griekenland bleef het luisteren van zijn muziek streng verboden. Tot aan de val van de dictatuur in 1974 organiseerde Theodorakis ontelbare concerten in vele landen om aandacht te vragen voor de onderdrukking van het Griekse volk onder de fascistische junta.

Na de val van de dictatuur bleef hij politiek betrokken en werd hij in de jaren ’80 verkozen in het Griekse parlement namens de KKE. In de jaren ’90 maakte hij soms andere politieke keuzes, maar hij bleef zich altijd bekommeren om het lot van de mensen die worden onderdrukt. “Ik wil deze wereld verlaten als communist,” schreef Theodorakis in een brief die hij recent schreef aan de Algemeen Secretaris van het Centraal Comité van de KKE.

Een groot componist

Theodorakis heeft een enorm repertoire. Hij schreef uiteenlopende muziek: liederen, klassieke muziek, opera’s, ballet, muziek voor theater en film – waaronder de zeer bekende muziek voor de film Zorba de Griek – en nog veel meer. Veel muziek van Theodorakis combineert elementen van de klassieke muziek, traditionele Griekse muziek en nieuwe motieven die hij zelf ontwikkelde.

Kenmerkend is dat Theodorakis muziek componeerde voor gedichten van belangrijke progressieve dichters, die met hun teksten uitdrukking gaven aan de zorgen, de hoop en de strijd van de arbeidersklasse voor een betere wereld. Zo componeerde hij muziek voor werken van de Griekse communistische dichter Giannis Ritsos, maar ook Giorgos Seferis, Odysseas Elytis, Kostas Varnalis, Federico Garcia Lorca, Pablo Neruda (allemaal dichters die geëerd zijn met de Lenin Vredesprijs of de Nobelprijs) en vele andere dichters. Met zijn muziek slaagde Theodorakis erin de poëzie toegankelijk te maken voor miljoenen gewone mensen die anders nooit met de dichtkunst in aanraking zouden komen.

Hij werkte samen met talloze belangrijke zangers uit Griekenland maar ook uit veel andere landen. Veel van zijn werken – waaronder de Mauthausen liederencylcus – zijn oorspronkelijk gezongen door de diepe en strijdbare stem van Maria Farantouri, die net als Theodorakis tijdens het kolonelsregime moest vluchten naar het buitenland.

In Nederland ontdekte Mikis Theodorakis de zangeres Liesbeth List. Hij was zeer onder de indruk van haar stem. In 1967 brachten ze een album uit met als titel: Liesbeth List zingt Theodorakis. Dit bevat de in het Nederlands vertaalde Mauthausen liederencyclus, evenals liederen van Theodorakis op teksten van Ierse republikeinse dichter Brendan Behan over de strijd tegen de onderdrukking van Ierland door Groot-Brittannië.

Solidariteit hoog in het vaandel

Theodorakis bekommerde zich altijd om het lot van onderdrukte volkeren. Dat is te zien in de thema’s van de werken die hij koos om muziek voor te schrijven, maar ook in zijn maatschappelijke activiteit. Zo organiseerde hij in 1999 solidariteitsconcerten tegen de NAVO-bombardementen van Joegoslavië.

Mikis Theodorakis krijgt in 1983 de Internationale Lenin-Vredesprijs

Een belangrijk werk van Theodorakis is de muziek voor Canto General, het meesterwerk van de Chileense communistische dichter en Nobelprijswinnaar Pablo Neruda dat gaat over de strijd van de volkeren van Zuid-Amerika tegen de onderdrukking door het kolonialisme en later door het eigen kapitaal (zie hier een passage uit dit werk met Nederlandse ondertiteling, gezongen door Petros Pandis). Theodorakis presenteerde dit werk in vele concerten over de hele wereld, die altijd in het teken stonden van solidariteit met het volk van Chili dat destijds leed onder een militaire dictatuur. Hij wist zijn muziek altijd te koppelen aan de strijd tegen onderdrukking en fascisme; voor maatschappelijke rechtvaardigheid.

Voor zijn bijdrage aan de cultuur en de maatschappij werd Theodorakis onderscheiden met de Lenin Vredesprijs.

De muziek van Theodorakis, zoals het karakteristieke strijdlied ‘De klokken zullen luiden’ waarvan de tekst is geschreven door de communistische dichter Giannis Ritsos, is vaak te horen in de straten van Athene bij demonstraties en acties van de arbeidersbeweging, en zal ook altijd aanwezig blijven in de strijd van de Griekse en internationale arbeidersbeweging. Zoals de Communistische Jeugd van Griekenland (KNE) in haar verklaring schreef: “De muziek van Mikis Theodorakis, die geïnspireerd is door de strijd van ons volk, zal altijd voortleven als een grote culturele erfenis die overgaat van generatie op generatie.”