Menstruatiearmoede op de Universiteit van Amsterdam: het kan en moet anders!

CJB Afdeling UvA

De afgelopen jaren hebben we een grote achteruitgang gezien in onze koopkracht. De lonen stegen veel minder dan inflatie, onze studieschuld en de rente daarop rezen de pan uit, huur is onbetaalbaar en de basisbeurs is niet genoeg om rond te komen. Het systeem van productie voor winst en de marktwerking maakt het blijkbaar ’te moeilijk’ om noodzakelijke goederen voor een redelijke prijs te verkopen. Zo wordt menstruatiearmoede op de universiteit verergerd; een extra barrière tot toegankelijk onderwijs.

In dit artikel gaan we verder in op het verband met de commodificatie van onderwijs, de specifieke omstandigheden van de Universiteit van Amsterdam en de ontwikkeling van de strijd voor gratis menstruatieproducten die al jaren gaande is. Recente ontwikkelingen op de UvA maken de noodzaak voor gratis menstruatieproducten op ieder toilet nog duidelijker. Ten slotte zullen we kort ingaan op de eisen van de CJB op de UvA en twee aankomende activiteiten. Dit artikel bouwt voort op een eerdere analyse die ingaat op de maatschappelijke oorsprong van de problemen die we nu gaan bespreken, die je hier¹ kan lezen.

Het bestaan van menstruatiearmoede op de universiteit draagt bij aan vrouwenhaat

Er bestaat veel discriminatie tegen vrouwen en minderheden. De meest eenvoudige indicator voor de aanhoudende ongelijkheid is dat zij nog altijd minder verdienen voor hetzelfde werk. Hierdoor worden ze extra hard getroffen door het dalen van koopkracht. Bijvoorbeeld, 1 op de 10 Nederlandse meisjes of vrouwen heeft elke maand niet genoeg geld om menstruatieproducten te kopen. Het is ook nog te zien binnen Nederlandse universiteiten op academisch niveau. Vrouwelijke promovendi hebben meer dan de helft minder kans om de onderscheiding cum laude te ontvangen dan hun mannelijke collega’s. Het verschil is nog groter wanneer volledig mannelijke commissies de proefschriften beoordelen.²

Vrouwenhaat leeft nog heel erg. Dit kunnen we duidelijk terug zien in de walgelijke uitspraken gemaakt binnen burgerlijke studentenverenigingen³ zoals het corps, L.A.N.X. of door figuren als Andrew Tate⁴. Dergelijke reactionaire standpunten verspreiden zich als een ziekte onder de jeugd, verzwakken de solidariteit en bevorderen meer vrouwenhaat.

Er bestaat ook nog veel schaamte rond menstruatie; het is iets wat ‘vies’ of ‘onrein’ is. Het wordt gezien als alleen het individuele ‘probleem’ van vrouwen. Maar wij studeren en werken allemaal samen, toch? Niet alleen binnen de universiteit, maar in de hele maatschappij. Met de vooruitgang in productie en het verdelen van arbeid in vele onderdelen heeft ons werk allang een maatschappelijk karakter. Niemand kan leven in de huidige samenleving zonder te leunen op de arbeid van vele anderen. Dus waarom wordt een kwestie van algemene gezondheid van zo’n groot deel van de bevolking dan geïndividualiseerd?

Menstruatie is een normaal biologisch proces waar de helft van de bevolking mee te maken krijgt, ten minste voor een groot deel van hun leven. In plaats van dit simpel aan te pakken, door mensen hun basisbehoeftes te vervullen, blijkt het nog een erg ‘complex’ vraagstuk te zijn. Het resultaat is dat vooral veel vrouwen worden gedwongen lessen te missen, of gebruik moeten maken van onhygiënische alternatieven zoals toiletpapier en washandjes, of zijn aangewezen op het hergebruiken van menstruatieproducten. Dit is geen acceptabele situatie. Als een student minder goed kan leren, of een docent minder goed les kan geven, is het dus logisch dat er iets aan de onderliggende oorzaak moet worden gedaan. De specifieke behoeften van vrouwen moeten worden gedekt en niet als kostenpost gezien worden.

Commodificatie van onderwijs

Wij kunnen menstruatiearmoede zeker niet los zien van de positie van de vrouw in de huidige maatschappij en het verband met politieke economie. Ook is voor ons de tendens om onderwijs en de onderdelen daarvan te behandelen als handelswaar belangrijk om te identificeren. Deze tendens versterkt de druk om de kosten hiervan te (blijven) individualiseren.

Om te begrijpen in welke mate onderwijs wordt gecommodificeerd, is het dus ook belangrijk om het onderwijs in zijn geheel te bekijken, dat wil zeggen, alle dingen die nodig zijn om het onderwijs voor een student mogelijk te maken. Dit omvat de lessen zelf, de benodigdheden (laptop, studieboeken, schrijfgerei en dergelijke), een plek om te wonen, vervoermiddelen (bijvoorbeeld een fiets of het openbaar vervoer), voedsel, elektriciteit, kleding, maar ook bijvoorbeeld hygiënische voorzieningen op campus, zoals toiletpapier, zeep en menstruatieproducten.

Naarmate de sociale financiering voor het verstrekken van onderwijs afneemt, ontstaat ook de druk om de kosten door te schuiven naar studenten om dit zelf te betalen – door bijvoorbeeld meer te werken en meer te lenen. Op deze manier kunnen de totale kosten voor het aanbieden van onderwijs, bijvoorbeeld staatsfinanciering naar onderwijsinstellingen, de basisbeurs en bepaalde toeslagen, steeds efficiënter overeenkomen met en uiteindelijk lager worden dan de prijs voor het verwerven van onderwijs. Onder deze prijs vallen bijvoorbeeld het collegegeld en de bovengenoemde goederen. Dan zijn stukje bij beetje alle kosten op de student afgewenteld en kunnen kapitalisten meer winst maken.

Door onderwijs te behandelen als handelswaar ontstaat dus logischerwijs het doel om dit waar te verkopen en uiteindelijk winst te maken. Kijk bijvoorbeeld naar de stijgende rente op de studieschuld⁵, stijgend collegegeld, stijgende huurprijzen⁶ en de stijgende prijzen van levensmiddelen⁷. Het gaat maar door. Dit allemaal terwijl de koopkracht van de werkende klasse de afgelopen jaren is gedaald. Alles ten gunste van de grote monopolies en hun lakeien in de regering en de EU.

Het kan en moet anders!

De afgelopen tijd hebben de CJB en andere maatschappelijke organisaties, zoals studentenvakbonden en comités, actie ondernomen op dit gebied. Het comité vrouwenstrijd in Groningen heeft een succesvolle campagne gevoerd om gratis menstruatieproducten beschikbaar te stellen voor studenten van de Rijksuniversiteit van Groningen. Ze verzamelden handtekeningen van Groningers, waardoor honderden handtekeningen de universiteit ertoe zetten de producten gratis aan te bieden. Aan de Universiteit van Amsterdam zijn twee petities met grote aantallen ondertekenaars nog niet genoeg. Het College van Bestuur (CvB) heeft veel weerstand getoond tegen zo’n redelijke eis.

Het walgelijke gedrag van de CvB van de Universiteit van Amsterdam

“De Universiteit van Amsterdam [heeft] ruim 41.000 studenten, 6.000 medewerkers, 3.000 promovendi en een jaarlijks budget van 850 miljoen euro.” Zo staat het op de webpagina van de UvA over ‘feiten en cijfers’. Hoeveel van dit budget zou nodig zijn om de menstruatiearmoede aan de universiteit volledig te verlichten? En wat heeft het CvB tot nu toe gedaan om menstruatiearmoede te bestrijden?

CvB-lid Jan Lintsen was wel op 13 februari aanwezig bij een petitie overhandiging en vragensessie, alhoewel hij te laat aankwam. Het was de bedoeling dat hij de petitie van de studentenvakbond ASVA zou ontvangen waarmee om gratis menstruatieproducten op ieder toilet werd gevraagd. De petitie werd door meer dan 1,200 studenten en werkers ondertekend. Ook hebben de centrale ondernemingsraad en centrale studentenraad deze eis gesteund.

Tijdens de vragensessie had meneer Lintsen alleen een vaag antwoord over hoeveel het zou kosten om gratis menstruatieproducten aan te bieden: te veel, vindt hij. Volgens onze geachte heer is het CvB al ‘zeer proportioneel’ in hun bestaande miezerige aanbod van ‘afgeprijsde’ menstruatieproducten in een gering aantal automaten.

Er bestaat hier trouwens al een onderzoek naar dat was opgezet in opdracht van het CvB. De resultaten liggen sinds begin 2023 al klaar, maar om een of andere reden wilde hij de specifieke resultaten niet openbaar maken.

Nadat hij herhaaldelijk was ondervraagd, gaf hij een grove schatting van de kosten: ‘een paar ton.’ Dit getal lijkt groot in vergelijking met andere soortgelijke onderzoeken, maar laten wij hem op zijn woord geloven. Het zijn dan alsnog kruimels vergeleken met het totale budget van 850 miljoen, namelijk minder dan 0,04%! Maar toch vindt Jan Lintsen het ‘disproportioneel’ om menstruatieproducten gewoon uit te geven. “Het is niet onze legale verantwoordelijkheid”, zegt de heer. Misschien was het ook zijn gierige geest die hem ertoe bracht bijna elke vraag die hem werd gesteld te onderbreken of af te wijzen en vervolgens 15 minuten te vroeg de zaal te verlaten om naar zijn ‘volgende afspraak’ te gaan.

Kunnen wij ook verwachten dat we binnenkort voor ‘afgeprijsd’ toiletpapier of zeep moeten betalen? Zeker niet, dat zou vernederend zijn! Maar menstruatieproducten niet kunnen kopen is al vernederend. Om ver weg te moeten lopen, als je zoiets simpels direct nodig hebt, is al vernederend.

Op de een of andere manier haalt het CvB het onderwijsaanbod uit elkaar met de mogelijkheid om toegang te krijgen tot dat onderwijs. Het ‘recht op onderwijs’ bestaat meer en meer alleen op papier. In plaats daarvan willen wij dat rechten daadwerkelijk worden vervuld door de maatschappij⁸ . Het is een schande dat een kwestie van gezondheid, hygiëne en toegankelijkheid tot onderwijs met zoveel weerstand wordt behandeld. Zulk walgelijk gedrag legt de nadruk alleen maar meer op het belang van gratis menstruatieproducten en maakt het duidelijk dat we niets van het CvB kunnen verwachten zonder strijd.

Het is alleen door de georganiseerde strijd van studenten dat de huidige tegemoetkoming van ‘afgeprijsde’ menstruatieproducten is afgedwongen. Deze strijd moet echter doorgaan, want het is niet genoeg.

Onze eisen

Wij willen gratis menstruatieproducten toegankelijk maken voor alle vrouwen die het nodig hebben. Ook erkennen wij dat veel trans personen toegang moeten hebben tot gratis menstruatieproducten – hun behoeften moeten ook vervuld worden. Wij zien het als een duidelijke en bewuste politieke keuze om menstruatiearmoede toe te laten staan; een keuze die ook vrouwenhaat en discriminatie bevordert!

Afgelopen jaren heeft het CvB toenemende repressie tegen acties en evenementen met een ‘culturele, politieke en/of religieuze aard’ ondernomen, op basis van hun huisregels.⁹ Dit is echter een bredere tendens binnen onderwijsinstellingen.¹⁰ Israël pleegt een genocide tegen de bevolking van Palestina. Tegelijkertijd werden veel bijeenkomsten van studenten die hun solidariteit met de Palestijnen wilden tonen verboden, en onderhoudt de UvA sterke banden met grote Israëlische monopolies en universiteiten die medeplichtig zijn aan de onderdrukking van de Palestijnse bevolking. Blijkbaar zijn deze banden niet ‘politiek’. De huisregels van de UvA zijn duidelijk ontworpen om studenten te censureren wanneer het de CvB uitkomt. De eisen van studenten voor een rechtvaardige wereld met echte maatschappelijke rechten en voorzieningen worden hierdoor gesmoord. In tegenstelling tot deze situatie hoort de universiteit een plek te zijn waar vrijheid van discussie heerst. Daarom eisen wij de volgende concessies van de CvB:

– Ten eerste: Gratis dispensers in elke wc, met tampons en maandverband van goede kwaliteit in elke dispenser!

– Ten tweede: Een einde aan de huisregels die een verbod plaatsen op politieke bijeenkomsten!

Tegemoetkomingen en het belang van een revolutionaire strategie

Verder willen we ook het belang van een klassenstrijd benadrukken. Menstruatiearmoede heeft een politiek-economisch karakter en binnen onderwijs is het ook verbonden aan de commodificatie daarvan. Initiatieven voor gratis menstruatieproducten raken zeker de kern van het probleem door druk uit te oefenen om de kosten van een maatschappelijke kwestie maatschappelijk te vergoeden. Maar het is cruciaal om het bewustzijn te creëren dat in onze huidige maatschappij er nog altijd een tegenstrijdige druk bestaat; de druk om dit soort kosten op individuen af te wentelen. Deze tweede druk verdedigt de belangen van de bourgeoisie. Onze eisen, ook al worden ze geaccepteerd, zijn enkel tegemoetkomingen. Het zijn zeker concessies die onze omstandigheden kunnen verbeteren op de campus, maar ze lossen de oorzaak van het probleem niet op: die ligt bij het kapitalisme zelf dat behoeftes behandelt als handelswaar.

Door dit te erkennen, erkent men ook dat dit een kwestie is van de tegenstelling tussen de arbeidersklasse en de bourgeoisie, dat ook dit onderdeel van de klassenstrijd is. Dit betekent dat de strijd voor de emancipatie van vrouwen en minderheden onlosmakelijk verbonden is aan de strijd tegen het kapitalisme zelf. Het is de taak van elke communist om op diens werkplek, school, studie of buurt op deze manier dit onderwerp te benaderen en het onderdeel te maken van het dagelijkse werk.

Voorwaarts naar een universiteit die echt toegankelijk is! Voorwaarts naar een maatschappij waarin de specifieke behoeften van mensen worden vervuld zodat elke persoon volledig mee kan draaien en zichzelf kan ontwikkelen! Voorwaarts naar het socialisme-communisme!

Actie en Politiek Café over menstruatiearmoede en klassenstrijd

Binnenkort organiseren wij een actie over menstruatiearmoede. Neem contact op voor details. Verder zullen we een week daarna een politiek café houden over het verband tussen menstruatiearmoede en klassenstrijd. Er zal ruimte zijn voor discussie en vragen. Aanmelden is niet nodig:

Datum / Tijd: Dinsdag 12 maart, inloop 19:00

Locatie: CREA Café, Nieuwe Achtergracht 170, 1018 WV, Amsterdam