Recensie – Bankier van het Verzet, een strijd zonder risico

Redactie Voorwaarts

De film Bankier van het Verzet vertelt het waargebeurde verhaal van het Nationale Steun Fonds, een organisatie die in de Tweede Wereldoorlog een groot aantal verzetsgroepen en onderduikers financieel steunde. De focus ligt vooral op de bankiers Van Hall die fondsen wierven bij de goed gestelde burgerij in het westen van Nederland. Omdat dit een waargebeurd verhaal is lijkt het mij geen spoiler om te zeggen dat zij uiteindelijk verraden worden, en Walraven van Hall aan het eind van de oorlog geëxecuteerd is.

er is geen aandacht voor de stakers zelf, die door te staken hun leven riskeerden, noch voor de effecten van de staking op de bezetter. Als deze film niet gebaseerd zou zijn op ware gebeurtenissen zouden wij niet eens geweten hebben of de staking überhaupt wel zou hebben plaatsgevonden.

De spoorwegstaking

In de tweede helft van Bankier van het Verzet zit een scène waarin Walraven en Gijs van Hall (gespeeld door Barry Atsma en Jacob Derwig) een ontmoeting hebben met de directeur van de NS terwijl deze aan het golfen is. De discussie gaat over de financiering van de spoorwegstaking van 1944. De NS denkt de stakende spoorwegarbeiders uit eigen zak te kunnen doorbetalen, terwijl de gebroeders Van Hall de financiële hulp aanbieden van het Nationale Steun Fonds. Dit is alles wat wij te zien krijgen over deze staking, er is geen aandacht voor de stakers zelf, die door te staken hun leven riskeerden, noch voor de effecten van de staking op de bezetter. Als deze film niet gebaseerd zou zijn op ware gebeurtenissen zouden wij niet eens geweten hebben of de staking überhaupt wel zou hebben plaatsgevonden.

Terecht merkt Walraven in deze op dat de top van de NS vier jaar lang zonder tegen te sputteren gecollaboreerd heeft met de bezetter en daarmee medeverantwoordelijk is voor de deportatie van honderdduizenden Nederlanders naar werk- en vernietigingskampen.

Die scene op de golfbaan staat in vele opzichten symbool voor de problemen met deze film. Het is overduidelijk dat het niet de intentie was van de filmmakers om de NS-directeur sympathiek af te schilderen. Terecht merkt Walraven in deze op dat de top van de NS vier jaar lang zonder tegen te sputteren gecollaboreerd heeft met de bezetter en daarmee medeverantwoordelijk is voor de deportatie van honderdduizenden Nederlanders naar werk- en vernietigingskampen. Maar daar blijft het bij, we zien nauwelijks de misdaden van de Nazi-bezetter, of de daden van verzet tegen die bezetter. Eén keer zien wij een trein op weg naar een concentratiekamp langs razen, wat kan rekenen op een blik van walging door Walraven. En één keer zien we het arbeidsbureau van Zaandam in vlammen opgaan, wat vanuit de veiligheid van de tuin van zijn villa op gejuich kan rekenen door Walraven.

Zelfs de hongerwinter wordt in de film nooit meer dan “och wat is het koud zeg.”

De burgerij en het nationaal steunfonds

Dit is het voornaamste probleem van Bankier van het Verzet, doordat eigenlijk de meerderheid van alle personages in de film zeer welgesteld zijn, worden zij zelf nooit echt geraakt door het Nazi-regime. Zelfs de hongerwinter wordt in de film nooit meer dan “och wat is het koud zeg.”. Daarbovenop komt het feit dat het verzet van de bankiers gegoochel met geld en cijfers is, iets dat heel abstract blijft. Nu betekent dat niet dat dit verhaal geen interessante film kan maken, maar een betere film zou meer laten zien van wat er gedaan wordt met dat geld. Eén van de centrale conflicten in de film draait om de burgerij die hun geld misschien willen uitlenen aan het nationaal steunfonds maar wel willen dat de Nederlandse staat na de oorlog garant staat om hen terug te betalen. Opnieuw is het ook in dit geval niet zo dat dit als iets nobels wordt neergezet, maar er wordt ook nooit de vraag gesteld waarom deze mensen, die klaarblijkelijk in oorlogstijd honderdduizenden guldens konden missen, überhaupt hun geld terug wilden.

al in 1942 schreef Gerrit van der Veen in ‘De Waarheid’: “Spoorwegpersoneel, machinisten, bedenkt dat iedere trein die geladen met slaven door u vervoerd wordt, ter slachtbank gaat!”

Daarnaast wordt de illusie gewekt dat de gehele verzetsbeweging in Nederland begon en eindigde met het Nationale Steun Fonds. Dat is natuurlijk niet het geval: al in 1942 schreef Gerrit van der Veen in ‘De Waarheid’: “Spoorwegpersoneel, machinisten, bedenkt dat iedere trein die geladen met slaven door u vervoerd wordt, ter slachtbank gaat!”. En waren er in de jaren voor de spoorwegstaking van 1944, tientallen, zo niet honderden kleinschalige acties van verzet door het NS-personeel, van sabotage tot het vervoer van illegale kranten. Ook als men spreekt over het verzet in de Zaanstreek kan men niet heen om de daden van communistisch verzetsstrijder Jan Bonekamp, die in juni 1944 het gemeentehuis van Wormerveer overviel, daar het bevolkingsregister leeghaalde en de NSB-Burgemeester in het tapijt rolde. Ook pleegde hij, in Zaandam, samen met Hannie Schaft kort daarop de succesvolle moordaanslag op de collaborerende politiecommandant Ragut, die Bonekamp fataal zou worden.

Ook als men spreekt over het verzet in de Zaanstreek kan men niet heen om de daden van communistisch verzetsstrijder Jan Bonekamp

De minimalisering van de rol die communisten speelden in het Nederlandse verzet is veelal terug te vinden in de media die na de oorlog is gemaakt. Zo herinner ik me nog goed dat in Zwartboek, Paul Verhoevens film uit 2006, er een enkele verzetsstrijder communist was, en dat hij al snel vermoord werd door de Nazi’s. Daarin is Bankier van het Verzet niet uniek, wat wel uniek is aan deze film is de exclusieve focus op de rol van de burgerij in de strijd tegen de bezetters. Nu de generatie die de bezetting van Nederland zelf heeft meegemaakt langzaam verdwijnt groeit de mogelijkheid voor de burgerlijke kunst om een revisionistische versie van deze historie te verspreiden. Het is uitermate belangrijk om als publiek met een kritische blik te blijven kijken, en waar het kan zelf op zoek te gaan naar de waarheid.

De minimalisering van de rol die communisten speelden in het Nederlandse verzet is veelal terug te vinden in de media die na de oorlog is gemaakt

Bronnen:
Witte Ko, herinneringen uit het gewapend verzet (1982) door Otto Kraan en Jan Brasser
http://www.janbonekamp.nl/BrasserBonekamp.html

De spoorwegstaking van 1944 (2015) door Maurice Blessing
https://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/43114/de-spoorwegstaking-van-1944.html