Tião Marighella
De Braziliaanse arbeidersklasse heeft enorm geleden onder de regering van Bolsonaro. De regering heeft onophoudelijk de arbeidersklasse aangevallen in het belang van de bourgeoisie. Dit beleid is heel duidelijk geweest tijdens de covid-19-pandemie. In dit artikel gaan we dieper in op de omstandigheden die Bolsonaro ertoe hebben gebracht de verkiezingen te winnen, het beleid tijdens zijn ambtstermijn en de emancipatiemogelijkheden van de Braziliaanse arbeiders.
Het einde van de regering van de ”Arbeiderspartij” en de intensivering van liberale hervormingen
De Partido dos Trabalhadores (Arbeiderspartij) is sinds haar oprichting een politieke actor van de bourgeoisie, wat betekent dat het een burgerlijke partij is die consequent tegen de belangen van de uitgebuite klasse heeft gewerkt. De ‘populair-democratische’ strategie van de PT had tot doel ‘links’ aan te passen aan de belangen van de bourgeoisie. Lula begon zijn presidentschap met een ‘brief aan het Braziliaanse volk’ waarin hij duidelijk maakte dat zijn beleid gericht zou zijn op klassenverzoening. Hij beloofde de elites om hun winsten te verdedigen.[1] Onder Lula verbroken de banken alle records als het om winst ging,[2] terwijl de aan de landloze arbeiders beloofde landbouwhervorming nooit volledig werd gerealiseerd. Dit zijn maatregelen van een liberale regering die het proletariaat niet vertegenwoordigt en alleen haar beloften nakomt als het gaat om het behoud van de winst van de kapitalistische klasse.
In de tweede ambtstermijn van Dilma Roussef begonnen de effecten van de wereldwijde kapitalistische crisis de winsten van de kapitalistische klasse in Brazilië te schaden. De arbeidersklasse betaalde zoals altijd de prijs. In 2013 gingen miljoenen arbeiders de straat op om te protesteren. De demonstraties waren een weerspiegeling van de diepe ontevredenheid met het beleid van klassenverzoening. Dit moment zou kunnen worden gezien als het begin van ‘anti-petismo’, een diep gevoel van ongenoegen met de politiek en politici van de arbeiderspartij.
De rechtervleugel en de bourgeoisie profiteerden sterk van dit sentiment. De communistische beweging in Brazilië was niet sterk genoeg om de arbeidersklasse te organiseren voor een revolutionaire reactie. Het resultaat was een versterking van de rechtse oppositie tegen de regering van Roussef. De demonstraties werden ook gecoöpteerd door dit politieke discours. Deze omstandigheden en het feit dat de bourgeoisie, getroffen door de crisis, enkele concessies moest doen die ze met de arbeidersklasse had gedaan, bracht Dilma ertoe om liberale hervormingen in de economie te beginnen. Dat werd duidelijk toen de belastingaanpassingen werden gedaan door Joaquim Levy, een bankier die door Dilma was voorgedragen als minister van economie.
Maar dit was niet genoeg om de heersende klasse tevreden te stellen en Dilma werd in 2016 afgezet. Om een afzettingsproces legitiem te laten zijn, moet een president ‘hoge misdaden en misdrijven’ plegen. Dilma heeft niet zoiets begaan, maar werd toch uit het presidentschap gezet. Dit proces van beschuldiging werd verwoord door enkele van de meest snode figuren in de Braziliaanse politiek, waaronder Jair Bolsonaro. Zijn stem voor de afzetting van Dilma werd gevolgd door een eerbetoon aan kolonel Carlos Alberto Brilhante Ustra, hoofd van de Braziliaanse inlichtingen- en repressiedienst (DOI-CODI) tijdens de militaire dictatuur, berucht vanwege het martelen van duizenden mensen, waaronder Dilma zelf.
Dilma werd vervangen door Michel Temer, een corrupte rechtse politicus die optrad als vice-president. Onder zijn regering van 2016 tot 2018 zag Brazilië de intensivering van de liberale hervormingen. De gevolgen waren een enorme toename van de werkloosheid, privatiseringen en een vertraging van de economische groei. De meest beruchte maatregelen waren de arbeidshervorming die de rechten van arbeiders ondermijnde in naam van de ‘flexibilisering van de arbeidsmarkt’ en het ‘uitgavenplafond’ dat de uitgaven voor gezondheidszorg en onderwijs twintig jaar aan banden legt. Temer beëindigde zijn presidentschap met een record van 90% afwijzing.[3]
Frauduleuze verkiezingen en de komst van Bolsonaro
De crisis in de PT werd alleen maar groter met de arrestatie van Lula tijdens de door de VS gesteunde ‘Carwash Operation’.[4] Rechter Sergio Moro veroordeelde Lula tot 9 en een half jaar gevangenisstraf wegens corruptie. De beschuldiging was ongegrond en de carwash-operatie bleek later een schijnvertoning te zijn. Sergio Moro werkte actief samen met de vervolgers om Lula te arresteren.[5] Destijds leidde Lula de peilingen voor de verkiezingen met 39% van de stemintenties, maar mocht vanwege zijn arrestatie niet kandidaat zijn voor het presidentschap. Als geschenk voor zijn diensten kreeg Sergio Moro later de functie van minister van justitie in de regering van Bolsonaro. Dit maakte de weg vrij voor Jair Bolsonaro, een vrij onbekende politicus afkomstig van de lage geestelijkheid, om de favoriet te worden om de verkiezingen te winnen.
De verkiezingen van 2018 waren niet alleen frauduleus vanwege de oneerlijke arrestatie van de leider in de peilingen, maar ook vanwege het enorme nepnieuwsnetwerk dat werd opgezet en gefinancierd door burgerlijke elementen ten gunste van Bolsonaro.[6] Dit netwerk was aanwezig op verschillende sociale mediakanalen zoals Twitter, Facebook en Whatsapp en werd gebruikt om de arbeiderspartij en hun presidentskandidaat Fernando Haddad aan te vallen met absurde leugens en anticommunisme. Deze omstandigheden leidden ertoe dat Bolsonaro een van de meest frauduleuze verkiezingen in de geschiedenis van Brazilië won.
Het was nodig voor de Braziliaanse heersende klasse om meer waarde uit de arbeidersklasse te extraheren. Deze noodzaak staat in contrast met klassenverzoening, omdat verzoening betekent dat er concessies worden gedaan aan de arbeidersklasse, terwijl de heerschappij van de kapitalistische klasse in stand blijft. Bolsonaro was hiervoor het alternatief. Zijn presidentiële heerschappij beloofde er een te zijn die de weinige rechten die de arbeiders tijdens het PT-tijdperk hadden verworven, zou wegnemen. Dus de heersende klasse stond tijdens de verkiezingen graag achter hem. Sommige delen van de arbeidersklasse en de kleinburgerij steunden ook Bolsonaro. De gebroken beloften van de PT, de opkomst van stedelijk geweld en het ontbreken van een revolutionair, communistisch alternatief waren daarvan de oorzaken.
De regering van Bolsonaro
Het is niet verwonderlijk dat de regering van Bolsonaro het stokje overnam van waar de regering van Temer ophield en de maatregelen tegen arbeiders verhoogde. Voornamelijk zijn de hervorming van de sociale zekerheid en het verdwijnen van het ‘ministerie van werk’ de belangrijkste. Deze maatregelen waren bedoeld om de belangen van het monopolistische en financiële kapitaal te verdedigen tegen het proletariaat. Om het kapitalistische systeem intact te houden, verhoogde de regering het geweld tegen proletarische gemeenschappen en buurten, tegen zwarte arbeiders en tegen de sociale bewegingen en communistische en arbeidersorganisaties. De steun van het leger is een van de fundamenten van deze regering. Zijn heerschappij begon met meer legerleden op sleutelposities van de regering dan de militaire dictatuur.[7]
In het eerste regeringsjaar groeide het BBP slechts met 1,1%. De werkloosheid groeide enorm en bereikte meer dan 13,5 miljoen Brazilianen en 41% van de banen behoorde tot de informele sector. Bijna 5 miljoen Brazilianen gaven het zoeken naar een baan op. De regering versnelde ook het proces van privatisering van staatsbedrijven. Onlangs zijn ook de openbare postkantoren geprivatiseerd, waardoor kleine steden in Brazilië deze essentiële dienst niet meer hebben.
Bolsonaro haalde ook wereldwijd het nieuws. De vernietiging van het Amazone-regenwoud steeg met 30% en bereikte het hoogste niveau van ontbossing in 10 jaar.[8] Dit is geen verrassing van de regering die Ricardo Salles, een man die beschuldigd wordt van milieumisdrijven,[9] heeft voorgedragen aan het ministerie van Milieu.
Ook de familie van Bolsonaro haalde wereldwijd het nieuws. Ze worden beschuldigd van talrijke corruptiezaken, waaronder het witwassen van geld[10] [11] en het hebben van connecties met criminele milities.[12]
De pandemie
De hierboven genoemde feiten beschrijven een regering gevormd door criminelen die actief tegen de arbeidersklasse werkt. Maar het genocidale potentieel van deze fascistisch-achtige regering werd volledig ontketend tijdens de Covid-19-pandemie. Terwijl ik dit artikel schrijf, heeft Brazilië de 600.000 doden overschreden. In de meeste steden en staten stond het volksgezondheidssysteem op het punt in te storten. Het is niet louter toeval dat Brazilië zulke hoge aantallen heeft bereikt. Bolsonaro heeft de pandemie bij veel gelegenheden bespot. Hij heeft een negationistisch discours over de pandemie verspreid,[13] het gebruik van maskers ontmoedigd,[14] heeft zich gemanifesteerd tegen de sanitaire maatregelen,[15] heeft nepnieuws verspreid over ineffectieve maatregelen om het virus te bestrijden[16] en heeft zich actief ingezet tegen vaccinatie.[17] Om de antiwetenschappelijke maatregelen van Bolsonaro te onderzoeken, werd een parlementaire onderzoekscommissie opgeroepen.[18]
Uit het onderzoek is gebleken dat Bolsonaro’s nalatigheid bij het verkrijgen van vaccins voor de bevolking niet puur voortkwam uit onwetendheid voor de wetenschap, maar ook vanwege een corruptieplan onder leiding van de leider van de regering van Bolsonaro in de kamer van afgevaardigden. Bolsonaro wist ervan en deed niets.
De sanitaire crisis treft de arbeidersklasse het hardst. Inflatie, werkloosheid en een moeilijke toegang tot vaccinatie maken het leven van de arbeiders erg moeilijk. Terwijl de regering deze pro-kapitale hervormingen doorzet, riskeert de arbeidersklasse haar leven voor de winst van de kapitalisten. Deze helse realiteit waarmee de bevolking wordt geconfronteerd, leidde tot een daling van de populariteit van Bolsonaro, met een goedkeuring van slechts 28% en een afwijzing van 64%. Dit betekent dat de arbeidersklasse de genocidale heerschappij van Bolsonaro niet steunt en een alternatief wil. Maar wat zijn de mogelijkheden voor de arbeidersklasse om Bolsonaro te verslaan en haar emancipatie te bereiken van de kapitalistische uitbuiting die de oorzaak is van hun ellende?
Braziliaanse revolutie?
In het licht van een rampzalig beheer van de Covid-19-crisis groeide de oppositie tegen Bolsonaro van zowel reformistisch links als ‘gematigd’ rechts. Beide zijden van het politieke spectrum verdedigen een ‘brede coalitie’ om de verkiezingen van 2022 te winnen.
De reformistische linkerzijde ziet in Lula hun hoop op de verkiezingen. Lula werd vrijgelaten uit de gevangenis nadat The Intercept (een online krant) informatie had vrijgegeven over de ‘Carwash-operatie’ waaruit bleek dat Sergio Moro tijdens het proces als een bevooroordeelde rechter optrad. Onlangs heeft Lula zijn politieke rechten herwonnen,[19] waardoor het voor hem mogelijk werd om opnieuw president te worden. Lula leidt momenteel de peilingen voor de verkiezingen in 2022.[20] Het is belangrijk om geen illusies te hebben met een mogelijke overwinning van Lula. Historisch gezien heeft de arbeiderspartij in haar tijd aan de macht niets anders gedaan dan klassenverzoening. Dat betekent enorme winsten voor de kapitalisten in ruil voor heel weinig winst voor het proletariaat. Tijdens de ambtstermijn van Bolsonaro hebben de kopstukken van de partij bijna geen echte oppositie gevoerd tegen de regering met het idee om te wachten op de verkiezingen terwijl het Braziliaanse volk sterft, door covid, honger en stedelijk geweld. Een nieuwe regering van de Arbeiderspartij zou in ieder geval betekenen dat de pro-kapitalistische hervormingen die door Dilma zijn begonnen en door Temer en Bolsonaro zijn geïntensiveerd, worden onderhouden. In een recent interview met de rechtse journalist Reinaldo Azevedo, beloofde Lula te overwegen staatsbedrijven zoals de Caixa Econômica Federal, een van de grootste staatsbanken in Latijns-Amerika, te privatiseren.[21]
De hierboven beschreven situatie toont de problemen van opportunistisch reformistisch links en hun brede coalitie voor democratie. De economische projecten achter de PT zijn in wezen dezelfde als die van Bolsonaro, omdat het de heerschappij van de monopolistische bourgeoisie in Brazilië ongemoeid laat. De linkse coalitie verzamelt zich achter Lula, die zichzelf niet eens meer reformist kan noemen, maar eerder een manager van het kapitalisme in Brazilië. Een ander probleem met deze tactiek zou voor ons communisten heel duidelijk moeten zijn. Vertrouwen op een ‘brede coalitie voor democratie’ betekent gewoon de onderdrukker veranderen. We moeten begrijpen dat een coalitie voor ‘democratie’ een coalitie voor burgerlijke democratie betekent. Zoals Lenin zegt: ”Het is normaal dat een liberaal over ‘democratie’ in het algemeen spreekt; maar een marxist zal nooit vergeten te vragen: “voor welke klasse?”.[22] Om Bolsonaro echt te verslaan, moet je een einde maken aan het systeem waarmee fascistische politici zoals hij aan de macht kunnen komen.
Het systeem dat dit mogelijk maakt, is het kapitalisme. De sociale vorming van Brazilië is ver ontwikkeld en monopolistisch. De burgerlijke hegemonie is volledig geconsolideerd in Brazilië. De omstandigheden in het land zijn rijp voor een proletarische revolutie met een socialistisch karakter. Om dit te bereiken is een sterke communistische partij nodig om de politieke actor van het proletariaat te zijn in de strijd tegen de heersende klasse. Het moet aanwezig zijn in de dagelijkse strijd en de sociale beweging, niet alleen in burgerlijke instellingen. Door samen te werken met de massa’s, zal de communistische beweging in staat zijn een proletarische hegemonie te creëren in tegenstelling tot de huidige, dat wil zeggen kleinburgerlijk en reformistisch. Op deze manier kan er een brede coalitie van proletariërs (niet van burgerlijke politici) bestaan en kan op die manier een echt verzet tegen de regering worden opgebouwd, met een antikapitalistische en socialistische horizon.
Voetnoten
[1] https://www1.folha.uol.com.br/folha/brasil/ult96u33908.shtml
[2] https://oglobo.globo.com/economia/na-era-lula-bancos-tiveram-lucro-recorde-de-199-bilhoes-2818232
[3] https://veja.abril.com.br/politica/temer-bate-proprio-recorde-e-e-o-presidente-mais-rejeitado-da-historia/
[4] https://theintercept.com/2020/03/12/united-states-justice-department-brazil-car-wash-lava-jato-international-treaty/
[5] https://theintercept.com/2019/06/09/brazil-lula-operation-car-wash-sergio-moro/
[6] https://g1.globo.com/politica/blog/julia-duailibi/post/2020/05/27/operacao-da-pf-foca-em-financiadores-de-rede-de-fake-news-roberto-jefferson-e-alvo-por-ameaca-de-pegar-em-armas.ghtml
[7] https://www.revistaencontro.com.br/canal/politica/2018/12/bolsonaro-tem-mais-militares-no-governo-do-que-na-epoca-da-ditadura.html
[8] https://g1.globo.com/jornal-nacional/noticia/2021/01/18/desmatamento-na-amazonia-e-o-maior-dos-ultimos-dez-anos.ghtml
[9] https://brasil.elpais.com/brasil/2018/12/09/politica/1544379683_286039.html
[10] https://theintercept.com/2020/04/25/flavio-bolsonaro-rachadinha-financiou-milicia/
[11] https://insightcrime.org/news/analysis/bolsonaro-family-corruption-scandals/
[12] https://theintercept.com/2021/04/24/grampos-comparsas-miliciano-adriano-da-nobrega-bolsonaro/
[13] https://noticias.uol.com.br/colunas/jamil-chade/2021/04/07/grupo-na-onu-denuncia-negacionismo-de-bolsonaro-diante-da-pandemia.htm
[14] https://www1.folha.uol.com.br/equilibrioesaude/2021/02/em-dia-de-recorde-de-mortes-por-covid-19-no-brasil-bolsonaro-fala-contra-uso-de-mascaras.shtml
[15] https://www.istoedinheiro.com.br/bolsonaro-diz-que-forcas-armadas-podem-ir-as-ruas-contra-lockdown-1/
[16] https://nos.nl/artikel/2334472-grootste-toename-doden-in-brazilie-bolsonaro-pleit-voor-malariamedicijn.html
[17] https://www.em.com.br/app/noticia/politica/2021/03/11/interna_politica,1245676/mudou-o-discurso-confira-10-momentos-em-que-bolsonaro-foi-contra-a-vacina.shtml
[18] https://www.theguardian.com/world/2021/apr/27/brazil-begins-parliamentary-inquiry-into-bolsonaros-covid-response
[19] https://www.cartacapital.com.br/politica/stf-anula-condenacoes-de-lula-que-recupera-os-direitos-politicos/
[20] https://www.redebrasilatual.com.br/politica/2021/04/lula-vence-bolsonaro-2022-primeiro-segundo-turno-pesquisa/
[21] https://economia.ig.com.br/2021-04-02/lula-guedes-privatizar.html
[22] https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1918/prrk/common_liberal.htm