De Eerste Internationale in Nederland

Tula Boni

Het laatste Congres van de Internationale Arbeiders-Associatie ofwel de Eerste Internationale, vond plaats in Den Haag. Het onderstaande artikel is gebaseerd op een bijdrage die werd gehouden tijden een stadswandeling die de CJB organiseerde in Den Haag in september 2022, toen het 150 jaar terug was dat het laatste Congres van de Eerste Internationale werd gehouden. Bij dit Congres werden er belangrijke theoretische beslissingen genomen en had de Nederlandse afdeling van de Internationale de taak dit Congres te organiseren. Vanuit allerlei landen kwamen vooraanstaande socialisten naar Den Haag, waaronder de heren Karl Marx en Friedrich Engels.

Het is belangrijk om de Eerste Internationale en de doorslaggevende rol die Marx en Engels hierin speelde te benoemen want dit was de eerste internationale arbeidersorganisatie en deze heeft een niet te onderschatten rol gespeeld in de ontwikkeling van de internationale arbeidersbeweging.

Eerste internationale

Vaak denken mensen dat Karl Marx alleen maar boeken schreef en enkel theoretisch bezig was. Het bestuderen van zijn leven en in het bijzonder zijn werk voor de Eerste Internationale bewijst het tegendeel. In deze organisatie kwamen allerlei mensen samen die opkwamen voor de belangen van de in die tijd opkomende arbeidersklasse. De arbeidersklasse van de verschillende landen werden op de hoogte gehouden van de verschillende acties uit andere landen en er werd praktisch advies gegeven. Stakingen werden financieel en moreel gesteund en er werd opgeroepen om te voorkomen dat arbeiders uit andere landen een staking zouden breken. Het was de eerste organisatie voor arbeiders die internationaal opereerde en vanaf de oprichting in 1864 tot en met het Congres in Den Haag van 1872 zaten Marx en Friedrich Engels in het dagelijks bestuur. In strijd met de kleinburgerlijke anarchistische stroming reageerde Engels dan ook met de constatering dat de Internationale geen debatclub is maar een organisatie voor de strijd. Niet voor niets werd de commune van Parijs, de eerste revolutionaire regering van arbeiders, dan ook verdedigd door de Internationale en zaten mensen die lid waren van de Internationale dan ook in de organisatie van de commune van Parijs. 

Theorie en de Internationale

Dit alles betekent natuurlijk niet dat er niets aan theorie werd gedaan. Sterker nog de theorie was de basis van alle acties, maar binnen de Internationale waren er verschillende stromingen binnen de arbeidersklasse verenigd. Marx en Engels gingen in de vereniging dan ook de strijd aan om op een wetenschappelijke basis de strijd van de arbeidersbeweging te voeren. Tijdens bijeenkomsten werd dit dan ook benadrukt en zo hebben we bijvoorbeeld het belangrijke boekje loon, prijs en winst te danken. Tijdens de periode van de eerste internationale hebben Marx en Engels meerdere wetenschappelijke werken geproduceerd. Denk bijvoorbeeld aan Het Kapitaal. Arbeiders werden ook opgeroepen om Het Kapitaal te bestuderen. De grootste theoretisch strijd die Marx en Engels in de Internationale voerden was tegen de anarchisten. Deze riepen de arbeidersklasse op om niet aan politiek te doen en zich afwezig mee te houden. Inmiddels is het duidelijk dat dit een onzinnige theorie, al zijn er nog steeds anarchisten die hieraan vasthouden, maar destijds had deze opvatting in de opkomende arbeidersbeweging veel invloed.  Uiteindelijk werden deze opvattingen na een jarenlange strijd op het Congres in Den Haag definitief overwonnen. De arbeidersklasse moest, volgens Marx en Engels, voor haar politiek ook een eigen onafhankelijke partij hebben. Enkel vakbondsstrijd was namelijk niet genoeg voor de emancipatie van de arbeidersklasse.

Strijd tegen nationalisme

De internationale stond open voor arbeiders uit alle landen en van allerlei kleuren. Het gedachtegoed dat alle arbeiders dezelfde belangen hadden stond ook centraal en in dat kader werd dan ook opgeroepen om niet mee te doen met de veroveringsoorlogen van de burgerij. Zo was er in 1870 de Frans-Duitse oorlog waarbij beide burgerlijke krachten haat promootte. Marx en Engels waren trots op het feit dat er binnen de internationale Franse en Duitse arbeiders samen vochten. Vaak wordt er tegenwoordig beweerd dat Marx en Engels eurocentrisch waren en zich niet bezig hielden met wat er in de koloniën gebeurde en wat we nu racisme noemen. Niets is verder van de waarheid. Ierland was al eeuwenlang een kolonie van Engeland die bloedig onderdrukt werd en de Engelse arbeidersklasse werd op allerlei manieren beïnvloed om Ierse arbeiders als minderwaardig te zijn. Marx en Engels streden hier continu tegen en gaven aan dat het niet in het belang van de Engelse arbeiders is om de onderdrukking van de Ierse arbeiders te bagatelliseren. In plaats daarvan benadrukten zij dat de arbeidersbeweging een internationalistische beweging moest zijn. Er moest op worden gekomen voor de Ierse vrijheidsstrijders en de onafhankelijkheid moest geëist worden. Dat tijdens de eerste internationale in Hyde Park in Engeland voor het eerst een gezamenlijke openbare meeting van Engelse en Ierse arbeiders tegen het koloniale beleid werd georganiseerd was uiteindelijk ook te danken aan de invloed van de Internationale. Zoals in Engeland kunstmatig twee groepen waren ontstaan en in stand werd gehouden door de burgerij van Engelsen en Ieren, zo was dat in de Verenigde Staten zo tussen witte en zwarte arbeiders. Het was in een brief van Marx uit 1866 in reactie op het feit dat het noorden van de VS de burgeroorlog won dat Marx zijn beroemde zin van Het Kapitaal, dat witte arbeiders zichzelf niet kunnen emanciperen zolang zwarte arbeiders geketend zijn, voor het eerst opschreef. Het is overigens voor veel mensen onbekend maar de Engelse burgerij steunde de zuidelijke slavenhouders tijdens de burgeroorlog in VS en het waren Engelse arbeiders die daar tegen demonstreerden. 

De Internationale in Nederland

De Nederlandse sectie werd op 30 augustus 1869 opgericht na een staking van timmerlieden en hulp van Antwerpse kameraden.  Het was hier in Nederland ook de eerste opzet tot een landelijke organisatie van arbeiders. Hoewel de eerste afdeling ontstond in Amsterdam waren er in veel meer steden afdelingen. Helemaal tot in Friesland. In sommige provincies zoals Brabant was het minder groot en vanuit daar werden mensen lid van de Haagse afdeling. Hun invloed op de ontwikkeling van de Nederlandse arbeidersbeweging wordt in de geschiedschrijving die wordt gedomineerd door sociaal democratische historici enorm gebagatelliseerd maar de invloed is niet te onderschatten. De eerste demonstratie van arbeiders namen ze voor hun rekening, tal van vakverenigingen werden met behulp van hun opgericht, het streed als eerste tegen bepalingen die ervoor zorgde dat stakingen verboden waren, riep op tot solidariteit bij stakingen en gaf steun aan arbeiders die hun baan verloren door hun activiteiten voor de Internationale. Ze werden dan ook, net als in andere landen, dan ook fel bestreden door de burgerij.

Over de strijd tegen Nederlands kolonialisme in Nederland leren we veel te weinig. Ook in Nederland kwamen de eerste acties in Nederland tegen Nederlands kolonialisme in Indonesië vanuit de arbeidersklasse. En het kwam van de klassenbewuste arbeiders die in de Nederlandse sectie van de Internationale georganiseerd waren. Één van de leiders, Klaas Ris, verloor zelfs zijn baan bij zijn patroon door zijn kritiek op het Nederlands imperialisme in Atjeh. Solidariteit was er dus niet alleen met Europese arbeiders maar werkelijk internationaal.  

Leden van de Internationale zag je later ook terug bij de oprichting van de sociaal democratische vereniging waaruit later de Sociaal Democratische Arbeiderspartij (SDAP) kwam. Hoewel ze tijdens het Congres in 1872 niet helemaal de kant kozen van het bestuur, en dus Marx en Engels, lieten ze de anarchistische trekjes wel snel los en dat benoemde Engels dan ook in zijn brieven dat er ook in Nederland een positieve ontwikkeling was. 

Dat het Congres in Nederland werd gehouden was op aanraden van de Belgische sectie. Er waren inmiddels ook al internationale congressen tussen de Belgische en Nederlandse secties georganiseerd. Omdat het Congres in Den Haag werd gehouden was de Nederlandse sectie verantwoordelijk voor het organiseren ervan. Een Haagse krant en burgerlijke kringen wilden dat het Congres verboden werd toen ze de aankondiging zagen. Uiteindelijk ging de Nederlandse burgerij niet zover, maar veel politie spionnen waren aanwezig bij het congres. Als provocatie werden nog dronken arbeiders gestuurd naar het Congres om buiten liedjes van het koningshuis te zingen, maar zowel Marx en Engels gaven aan dat de Nederlandse arbeidersklasse positief op het Congres reageerde. Na het Congres gaf Marx voor gedelegeerden en Amsterdamse arbeiders in Amsterdam nog een speech over de resultaten van het Congres die de moeite waard is om te lezen. Het Congres werd door de voorzitter met een nog steeds relevante leuze beëindigd: leve de arbeid!