Hieronder publiceren we de toespraak die gehouden werd bij de herdenking die de afdeling Utrecht van de CJB organiseerde bij het Sovjet Ereveld in Leusden.
Luuk
Het Sovjet Ereveld te Leusden, geopend in 1948, biedt een laatste rustplaats aan 865 oorlogsslachtoffers uit de voormalige Sovjet-Unie. De erebegraafplaats begon met de stoffelijke overschotten van 101 vermoorde krijgsgevangen, zover bekend grotendeels Oezbeken. Nadat ze gevangengenomen werden aan het Oostfront kwamen zij in september 1941 zwaar gehavend aan in kamp Amersfoort. Ze werden beestachtig behandeld door de Duitse fascisten, die ze als zogenaamde ‘Untermenschen’ zagen, en daarom vonden 24 van hen al binnen 6 maanden de dood. Nicolaas van Nieuwenhuysen, de pro-Duitse Nederlandse kamparts, na de oorlog bekend als ‘de Beul van Amersfoort’, liet van een tweetal van deze doodgemartelde krijgsgevangenen hun hoofden afsnijden en uitkoken om het vlees te verwijderen. Hun schedels werden door de kamparts op zijn werkkamer tentoongesteld. De overgebleven 77 werden op 9 april 1942 gefusilleerd, de op één na grootste massa-executie in Nederland ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.
Later volgden 691 overleden Sovjet krijgsgevangen die eerst lagen begraven in het Limburgse Margraten. Zij waren in het Duitse Ruhrgebied als dwangarbeiders ingezet en vanwege de erbarmelijke omstandigheden om het leven gekomen. Om ervoor te zorgen dat geen geallieerde soldaat in het land van de vijand zijn laatste rustplaats zou vinden zijn ze destijds overbracht naar Margraten. De Nederlandse overheid wilde daar echter alleen maar Amerikaanse oorlogsslachtoffers hebben en dus zijn ze hier in Leusden terecht gekomen. Amersfoort werd zo de verzamelplaats van oorlogsslachtoffers uit de voormalige Sovjet-Unie. In de laatste 73 graven liggen minstens 50 Sovjetsoldaten, die al dan niet vrijwillig in dienst van het Duitse leger waren of tot dwangarbeid gedwongen werden.
Mensen met een gezicht
Veel van de hier rustende slachtoffers zijn nog onbekend, dus de Stichting Sovjet Ereveld werkt nog steeds hard aan de database. Van een aantal weten we hun verhaal.
Zo ligt op grafnummer 815 Jekaterina Karpovna Tsokalo, in 1924 geboren in de Oekraïense Socialistische Sovjet Republiek. Na de Duitse inval in de Sovjet-Unie werd zij als dwangarbeidster afgevoerd naar Nazi-Duitsland. Ze belandde in Rheinhausen, bij Duisburg, in een fabriek van monopolist Krupp, destijds een van Europa’s grootste staal- en wapenproducenten. Dit bedrijf bestaat nog steeds (nu heet het ThyssenKrup vanwege een fusie) en het is nog steeds een van de grootste staalproducenten. Jekaterina was een van de miljoenen dwangarbeiders van Krupp die onder erbarmelijke omstandigheden zwaar werk moest verrichten. In de chaos na de oorlog kwam ze via Limburg in Leeuwarden terecht, waar ze vanwege de slechte omstandigheden tijdens de dwangarbeid overleed aan de gevolgen van longtuberculose. Ze werd 21 jaar.
Op grafnummers 107 en 108 liggen Fido Martiëvitsj Tsjoliasjvili en Anton Aleksandrovitsj Gviniasjvili, geboren in 1911 en 1915 in de de Georgische Socialistische Sovjet Republiek. Ze zijn twee van de vijftien Georgiërs die hier liggen. Fido en Anton werden samen met hun landgenoten in 1941 aan het Oostfront krijgsgevangen genomen door de fascistische legers. In een poging de strijdbaarheid van de Sovjet-Unie te verdelen kregen zij als Georgiërs de kans de ellende van de concentratiekampen te ontsnappen, waar meer dan 3 miljoen Sovjet krijgsgevangenen werden vermoord, door een Duits legeruniform aan te trekken. In 1943 werden ze naar Nederland gebracht en belandden daar als hulp- en bewakingsbataljon met meer dan 800 andere Georgiërs in Zandvoort om de kust te verdedigen. Eind 1944 werd het overgrote deel van dit zogenaamde ‘Georgisches Infanterie-Bataillon 822’ overgeplaatst naar Texel. Zestien van hen, waaronder Fido en Anton werden naar het munitiedepot bij het fort aan de Sint Aagtendijk in Beverwijk gestuurd. Hun kameraden op Texel, heldhaftig of niet, kwamen op 6 april 1945 in gewapende opstand tegen de Duitsers. Fido, Anton en dertien andere Georgiërs bereidden zich in Beverwijk ook voor op verzet. Zij werden twee weken later, op 20 april, betrapt op het stelen van 88 handgranaten. Dezelfde avond werden Fido, Anton en hun kameraden gefusilleerd door de Duitse troepen. Fido werd 34 jaar, Anton 30.
Dag van de Overwinning
Vandaag staan wij stil bij 8 mei, de Dag van de Overwinning. Wij herdenken en bedanken die oorlogsslachtoffers en de Sovjetsoldaten die als helden hebben gevochten tegen het fascisme, tegen de meest barbaarse vorm van het kapitalisme. Tegen pogingen van de monopolisten, de grote banken, de grote industrieën om onze arbeidersklasse in het algemeen en specifiek haar voorvechters uit te roeien! Zoals de zuil op het Ereveld ons vertelt: ‘Lof aan de Helden’, de helden van de arbeidersklasse.
De Sovjets versloegen fascisme
In Nederland herdenken wij op 4 mei alle doden sinds de Tweede Wereldoorlog, inclusief zij die deelnamen aan koloniale en imperialistische oorlogen, op 5 mei vieren wij de bevrijding. Als onderdeel van het Westfront is Nederland tezamen met vrijwel heel West-Europa bevrijd door de Westerse geallieerden. Waaronder soldaten uit de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk én hun koloniën. Na de evacuatie van Duinkerken en de capitulatie van Frankrijk in 1940 is het moment dat de geallieerde voeten West-Europa weer aanraakten, 6 juni 1944, D-day, een essentieel onderdeel van ons collectief geheugen.
Uiteraard ging de oorlog wel door tussen de capitulatie van Frankrijk op 25 juni 1940 en D-day op 6 juni 1944. Vanaf 22 juni 1941 tot aan D-day, 3 jaar lang, was er maar één collectief die de doorslaggevende rol had in het in bedwang houden van de fascisten, de fascistische bloedhonden wist uit te putten en het proces tot overwinning in gang bracht: de Sovjet-Unie, de inzet en opoffering van haar moedige burgers en soldaten.
Dit wordt duidelijk als we de oorlog in het Westfront en het Oostfront van Europa met elkaar vergelijken in deze 3 jaar tot aan D-day. Het was aan het Oostfront dat de Duitse fascisten de overgrote meerderheid van hun tanks en voertuigen verloren en waar gemiddeld 71% van alle soldaten van Duitsland en zijn bondgenoten vochten. Algeheel vonden 80% van alle Duitse soldaten hun dood aan het Oostfront, zelfs in 1945, maanden ná D-day, bleef dit nog 66% ten opzichte van het Westfront. Het was de Sovjet-Unie die het Nazi-fascisme versloeg, en later ook het Japanse fascisme. Jazeker, met grootschalige materiële hulp van de andere geallieerden, maar het was zij die als Atlas de wereld op haar schouders droeg en moest daarvoor door de hel heen. Het waren haar hersens en spieren, de Sovjetburgers, die al in 1942 bij de de slag om Stalingrad en in 1943 bij Koersk het proces tot overwinning op en bevrijding van het fascisme inzette.
Tussen de 20 en 27 miljoen Sovjetburgers verloren hiervoor hun leven, waaronder tussen de 8 en 12 miljoen Sovjetsoldaten. Het is dit gigantische offer, wat in de gehele wereldgeschiedenis zijn weerga niet kent, dat het Nazi-fascisme op de knieën bracht.
Anticommunisme en geschiedschrijving
De focus in Nederland op D-day, de inzet en offers van de Westerse geallieerden is echter niet geheel toe te schrijven aan de relevantie voor onze bevrijding. Landelijk, vanuit het officiële Nationaal Comité 4 en 5 mei, herdenken wij niet de inzet en offers van de Sovjet-Unie, alleen hier lokaal in Leusden worden op 9 april de 77 gefusilleerde Sovjetsoldaten herdacht.
Verrassend is daarvoor het verkeerde woord. Na de Tweede Wereldoorlog viel het geallieerde blok langzaam uiteen, dat wil zeggen: de Koude Oorlog, de omsingeling van de Sovjet-Unie door de imperialistische landen, begon. Deels uit angst voor communisten in eigen land die door hun eigen inzet en die van de Sovjet-Unie enorm aanzien hadden gekregen, deels vanwege de enorme winsten die behaald zouden kunnen worden als ze de Sovjet-Unie weer kapitalistisch wisten te krijgen. De onmisbare rol van de Sovjet-Unie, en de heldendaad van het communistische verzet, moesten zoveel mogelijk vermeden worden bij herdenkingen.
Het kapitalisme blijft in crisis, het biedt onzekerheid op zijn best. En zo bleef ook na de omverwerping van de Sovjet-Unie het communisme een spook dat continue ingeperkt diende te worden.
De Europese Unie speelt hierbij een doorslaggevende rol. Zo werd in 2019 een resolutie aangenomen waarin de Sovjet-Unie beschuldigd wordt dat het samen met Nazi-Duitsland de Tweede Wereldoorlog was begonnen. Ook propageert deze resolutie de ideologie van het ‘totalitarisme’ om Nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie te vergelijken.
Ten eerste, uiteraard zijn er overeenkomsten, zoals tussen alle landen ter wereld er overeenkomsten te vinden zijn. Maar wie de fundamentele verschillen in de maatschappelijke verhoudingen tussen fascisme en socialisme negeert is bezig met pure misleiding. De economie van de Sovjet-Unie was in handen van de werkende klasse, de communistische partij leidde de arbeiders in hun strijd voor emancipatie en vrede en tegen armoede en onwetendheid. De economie van fascistisch Duitsland was in de handen van het binnenlandse en internationale grootkapitaal dat de arbeiders uitbuitte en zichzelf verrijkte. De fascistische partij leidde de Duitse bevolking en heel Europa de verdoemenis in en probeerde alle ideeën, wetenschap en arbeidersbewegingen die ook maar een sprankje van progressiviteit bevatten uit te roeien. Dat deze twee tegengestelde maatschappijvormen onder de noemer ‘totalitarisme’ tot hetzelfde worden verklaard is een onwetenschappelijke, geschiedvervalsende aanval op het communisme.
Ten tweede, ja de Sovjet-Unie sloot in augustus 1939 een niet-aanvalsverdrag af met Nazi-Duitsland. Deze sloten zij pas als allerlaatste af, 4 dagen voor de start van de Tweede Wereldoorlog, nadat alternatieve diplomatie haar onmogelijk was gemaakt. Het niet aanvalsverdrag werd ondertekend:
Pas ná het weggeven van het strategische en militair gefortificeerde Sudetenland van Tsjecho-Slowakije aan de Duitse, Poolse en Hongaarse fascisten door hun eigen bondgenoot Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk in september 1938. Dit ondanks Britse inschattingen dat Tsjecho-Slowakije de Duitse fascisten voor onbepaalde tijd zou kunnen weerstaan met steun van in ieder geval hun bondgenoten Frankrijk en de Sovjet-Unie. Het was een van de meest geïndustrialiseerde landen, én het zwaarst bewapende land, in Europa. Dit werd mede mogelijk gemaakt door Polen en Roemenië die weigerden om het leger van de Sovjet-Unie doorgang over hun grondgebied te verlenen om Tsjecho-Slowakije te hulp te kunnen schieten.
Pas ná de niet-aanvalsverdragen met Nazi-Duitsland van onder andere; effectief, het Verenigd Koninkrijk in september 1938; Frankrijk in december 1938; en Denemarken, Estland en Litouwen in de eerste helft van 1939.
Pas ná de door het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk geweigerde pogingen van de Sovjet-Unie om samen een anti-Duits bondgenootschap te sluiten.
Toenemende imperialistische spanningen
In februari 2022, na decennia van toenemende spanningen tussen imperialistische landen en machtsblokken als gevolg van de omverwerping van de Sovjet-Unie, viel Rusland Oekraïne binnen. In een poging hun arbeidersklasse te verlammen zijn anticommunisme en verdraaiingen van de geschiedenis enorm toegenomen in Rusland en Oekraïne.
Rusland misbruikt de esthetiek en nog altijd bestaande populariteit van de Sovjet-Unie en het communisme an sich. Bijvoorbeeld middels; het gebruikmaken van een zogenaamde communistische partij in de Russische regeringscoalitie; Sovjet-vlaggen op haar invasiemacht; het plaatsen van een nieuwe buste van Stalin ter herinnering van de slag om Stalingrad; het besmeuren van de Dag van de Overwinning om de imperialistische invasie van Oekraïne goed te praten, deels als een ‘antifascistische oorlog’. Een schandalige smet op de herinnering aan de tientallen miljoenen Sovjetburgers die hun leven gaven in de strijd tegen het fascisme, voor het socialisme-communisme! Niet voor een kapitalistisch Rusland, niet voor een imperialistische macht en invasie en zeker niet voor een Rusland dat juist gebruik maakt van fascistische ideologieën als het ‘nationaal-bolsjewisme’ en fascistische paramilitaire groeperingen!
Fascisme in Nederland
De toenemende spanningen leiden ook in Nederland tot problemen voor de arbeidersklasse. De geschiedenis laat ons zien dat wanneer het kapitalisme onder druk komt te staan ideologische oplossingen worden gezocht. Het socialisme-communisme komt daarmee meer op de voorgrond maar op dit moment nog meer het fascisme.
De situatie hier is nog niet te vergelijken met zoals deze zich nu bijvoorbeeld voordoet in bijvoorbeeld de Verenigde Staten, Oekraïne en Brazilië. Maar ook hier in Nederland is er in toenemende mate sprake van fascistoïde ideeën en groeperingen. Ideeën als ‘cultuurmarxisme’, ‘woke cultuur’, ‘globalisten’, ‘the Great Reset’ en moslimhaat en groeperingen als Forum voor Democratie, de PVV, Studiegenootschap Erkenbrand, Identitair Verzet en White Lives Matter.
Denk recentelijk aan de antisemitische projectie op het Anne Frankhuis en de fascistische projectie op de Erasmusbrug in Rotterdam: “We moeten het bestaan van ons volk en een toekomst voor blanke kinderen verzekeren”.
De Sovjet-Unie bracht vorige eeuw dan wel de doorslaggevende rol in de bevrijding van het fascisme destijds, maar de mogelijkheid en dreiging ertoe bestaat nu nog steeds. Zolang de huidige klassenmaatschappij, het kapitalisme, blijft bestaan zal die dreiging nooit helemaal verdwijnen! In navolging van de CPN, met als hoogtepunt het heldhaftige verzet tijdens de bezetting, blijft een klasse-georiënteerde antifascistische strijd voor het socialisme-communisme in Nederland een vereiste.
Een dag voor de internationale arbeidersklasse
Een dag als deze, waarop we de overwinning op het Nazi-fascisme herdenken en vieren, dient ook om dit belang te onderstrepen. Namelijk dat een strijd tegen het fascisme alleen succesvol kan zijn wanneer het socialisme-communisme het einddoel is. De geschiedenis laat dit zien. Alleen de Sovjet-Unie en de nieuwe socialistische republieken wisten ook ná de Tweede Wereldoorlog de fascisten onder de duim te houden. Tegelijkertijd kregen de ‘ex-fascisten’ in West-Europa hoge posities en werden fascistische groepen en staten in het geheim bewapend en internationaal gesteund door onder andere de NAVO en VS.
De antifascistische strijd voor het socialisme-communisme, waar de Sovjetburgers, de helden, voor streden en sneuvelden, maakt De Dag van de Overwinning een dag voor de internationale arbeidersklasse.
Een dag die wij eren door van onszelf te blijven eisen deze antifascistische strijd voor het socialisme-communisme, voort te zullen blijven zetten! Opdat het fascisme nooit meer zal zegevieren, opdat de arbeidersklasse niet meer zal worden uitgeroeid, opdat het socialisme-communisme zal overwinnen!
Bronnen zijn bij de redactie bekend.
* Luuk is lid van het afdelingsbestuur van afdeling Utrecht van de CJB.