Anton Hofmann
Het leenstelsel gaat weg. Dat lijkt vrijwel zeker nadat een motie voor de herinvoering van de basisbeurs met een grote meerderheid werd aangenomen in de tweede kamer. Dit komt niet geheel onverwacht, na een studiejaar vol met acties, met misschien als hoogtepunt een demonstratie in Den Haag op het Malieveld. Echter, de strijd is nog lang niet voorbij.
In dit artikel gaan we eerst kort langs een deel van de acties die het afgelopen studiejaar hebben plaatsgevonden. Daarna bespreken we wat de tekortkomingen zijn van de Nietmijnschuld campagne. Eerst worden een paar specifieke gebeurtenissen genoemd, daarna volgt een algemenere kritiek.
Acties #NietMijnSchuld campagne
De grootste actie die tot nu toe georganiseerd is door de Nietmijnschuld campagne was de demonstratie op het malieveld in juni. Bijna 2000 studenten kwamen samen bij deze succesvolle actie. Succesvol, niet alleen omdat het geen kleine moeite is zoveel mensen samen te krijgen met allemaal corona maatregelen, maar ook omdat korte tijd na de demonstratie de Sociaal Economische Raad (SER), het belangrijkste adviesorgaan van de overheid, met een voorstel kwam om het leenstelsel af te schaffen.
In de aanloop naar deze grote demonstratie werden meerdere kleine acties georganiseerd, zoals bannerdrops met banners die zelf door studenten gemaakt werden. Ook vonden in de meeste studentensteden kleinere demonstraties plaats, vaak in zeer guur weer. Desondanks viel ook hier de opkomst niet tegen.
Als we het bovenstaande meenemen kunnen we zeker stellen dat de Nietmijnschuld campagne nuttig is geweest, niet alleen omdat er een advies van de SER is afgedwongen waar de studiebeurs weer wordt ingevoerd, maar ook omdat er meerdere duizenden studenten politiek zijn geactiveerd. Eens te meer blijkt weer dat strijd loont, en dat we alleen collectief veranderingen kunnen afdwingen.
Electoralisme en het poldermodel
Maar er zijn ook genoeg kritiekpunten. Voor sommige studenten lijkt het alsof de campagne soms verkeerde prioriteiten heeft. Zo werd op een Nietmijnschuld bijeenkomst een spreker uitgenodigd die uitleg gaf over hoe je een social media-account laat groeien. “Handige” tips en tricks zoals vriendschapsverzoeken sturen in de hoop dat mensen er eentje terugsturen of altijd trending hashtags gebruiken werden besproken. Op een andere bijeenkomst werd “Follow This” uitgenodigd, een groep mensen die geloofd iets aan klimaatverandering te kunnen doen door Shell aandelen te kopen, om vervolgens bij aandeelhoudersvergadering te stemmen voor een “vergroening” van het bedrijf. Een nogal nutteloze zaak, maar los daarvan is het vrij zuur om een zaal studenten op te roepen aandelen te kopen, als die studenten juist campagne voeren tegen een systeem wat hen in de schulden heeft gebracht.
Belangrijker is de diepere ideologische kritiek. De Nietmijnschuld campagne heeft zich duidelijk gefocust op het beïnvloeden van de burgerlijke politiek. Wat hiermee bedoeld wordt is dat de campagne zich focust een signaal sturen naar politici, om partijen op te roepen hun verkiezingsbeloften waar te maken, en het meest intensief actie voert rondom electorale gebeurtenissen zoals verkiezingen of de formatie.
Deze aanpak brengt helaas veel nadelen met zich mee. Ten eerste: electoraal actievoeren speelt het “poldermodel” in de kaart. Waarom is dit slecht? Laten we nogmaals naar het SER-advies kijken. Voor veel studenten voelde dit advies al aan als een compromis. Vooral de aanname van een 12-urige werkweek en dat ouders altijd bijdragen aan de studie van hun kinderen voelde voor velen verkeerd aan. De meeste studies gaan uit van 40 uur studie in de week, deels contacturen en deels zelfstudie. Een 12-urige werkweek eisen voor schuldenvrij studeren betekent dan mogelijk dat studenten hun vrije tijd in moeten leveren, wat weer betekent dat er minder tijd is voor activiteiten buiten de universiteit. Of studenten dan geen vrijwilligerswerk meer kunnen doen of gewoon geen tijd meer hebben voor hobby’s zou niet uit moeten maken: ook studenten verdienen het om tijd over te houden voor vrije besteding. De 12-urige werkeis kan ook betekenen dat studenten minder tijd hebben voor hun studie zelf, iets wat overduidelijk ongewenst is. Ook de verwachting dat alle ouders bijdragen aan de studie van hun kinderen is surrealistisch: meerdere studenten in de campagne gaven aan dat ze dat niet van hun ouders verwachten, of mensen kenden die deze bijdrage sowieso niet zouden krijgen.
Als het advies al een verslapte versie is van de oorspronkelijke eisen van de campagne, hoe zal dan uiteindelijk het overheidsbeleid eruitzien? Soms worden SER-adviezen 1 op 1 overgenomen door de regering, maar vaak gaat er nog een ronde van compromissen en afzwakkingen overheen. Was het dan niet beter om daadwerkelijk schuldenvrij studeren te eisen, en pas het SER-advies aan te nemen als deze eis ingewilligd werd? Dit zou een veel sterkere onderhandelingspositie gegeven hebben aan de campagne.
Dit brengt ons bij het tweede punt: De campagne vond zich tijdens de verkiezingen in een ongemakkelijke positie. Men wilde eigenlijk wachten totdat de formatie (bijna) klaar is, omdat het dan pas duidelijk wordt of de nieuwe coalitie het leenstelsel gaat afschaffen, en waar ze het mee gaan vervangen. In de tussentijd verloor de campagne stoom, en hebben studenten die zich graag actief inzetten nauwelijks wat kunnen doen. Toen het formatieproces wel héél lang begon te duren, is er vanuit de campagne een ultimatum gesteld: beloof dat schuldenvrij studeren de coalitieovereenkomst wordt opgenomen voor 26 oktober, of we gaan acties voeren. Dit ultimatum is recent verlopen, en geen van de partijen heeft een belofte gedaan over schuldvrij studeren, dus de acties zijn weer begonnen. Belangrijk detail: bij “schuldenvrij” studeren wordt bedoeld dat het schuldenvrij is, zolang je maar gemiddeld 12 uur in de week werkt, geen al te hoge huurkosten hebt, en je een ouderbijdrage krijgt. Alleen bij de armste studenten wordt deze ouderbijdrage gecompenseerd.
De Studentenbeweging
Het derde kritiekpunt sluit hier direct op aan: er wordt op deze manier geen stevige en duurzame studentenbeweging opgebouwd. Stel dat het SER-advies volledig overgenomen wordt, en stel dat het komende kabinet zelfs riante compensatie geeft voor de schuldengeneratie. Wat is dan nog het nut van de campagne? De meeste studenten houden het dan waarschijnlijk voor gezien, en dat groepje wat overblijft om voor andere zaken actie te voeren verliest een hoop bondgenoten. Dat is jammer, niet alleen omdat er nog zoveel problemen zijn voor studenten naast het leenstelsel, maar ook omdat in de toekomst er weer nieuwe bezuinigingen op het hoger onderwijs en studenten mogelijk zijn.
In de nabije toekomst gaat de campagne in elk geval door. Zoals te verwachten viel zijn er nul toezeggingen gedaan door de partijen die momenteel onderhandelen in het formatieproces. Dat het leenstelsel weg gaat, lijkt nog steeds zeer waarschijnlijk, maar waarmee het vervangen wordt en/of er wel compensatie komt, is nog volledig onduidelijk. Ondanks alle problemen is de Nietmijnschuld campagne momenteel wel een grote, landelijke campagne waarin studenten zich kunnen organiseren voor een duidelijk doel. Daarom zal de CJB actief blijven in de campagne, en worden nog steeds alle studenten opgeroepen om zich bij de campagne aan te sluiten. Alleen samen kunnen we een vuist vormen tegen het leenstelsel en de uitbuiting van studenten.