Verklaring NCPN en CJB
Het is 150 jaar geleden dat de grote revolutionair Vladimir Lenin werd geboren, die een vooraanstaande rol speelde in de ontwikkeling van de revolutionaire arbeidersbeweging in Rusland en internationaal, in de Socialistische Oktoberrevolutie en de opbouw van het socialisme. Voortbouwend op de inzichten van Karl Marx en Friedrich Engels, bestudeerde Lenin allerlei vraagstukken in de veranderende omstandigheden van zijn tijd. Zo leverde hij belangrijke bijdragen aan alle facetten van de marxistische theorie: de dialectisch materialistische filosofie, de politieke economie en de revolutionaire strategie voor de klassenstrijd. We zullen hier enkele van deze bijdragen belichten naar aanleiding van de 150ste verjaardag, en vervolgens ook wijzen op de relevantie ervan voor de strijd anno 2020.
Vladimir Iljitsj Oeljanov, zoals Lenin eigenlijk heette, werd op 22 april 1870 geboren te Simbirsk in Rusland. Al vroeg was Lenin betrokken bij de revolutionaire strijd van de werkende bevolking, zoals met de oprichting van de Bond voor de Strijd van de Emancipatie van de Arbeidersklasse in 1895 en zijn bijdrage aan de Russische Sociaaldemocratische Arbeiderspartij (RSDAP) die in 1898 werd opgericht. Het is in deze periode dat hij, op basis van uitgebreid brononderzoek dat hij verrichtte in gevangenschap, één van zijn eerste belangrijke werken publiceert in 1899: ‘De ontwikkeling van het kapitalisme in Rusland.’
Gedurende zijn leven bleef Lenin de ontwikkelingen in de Russische en internationale economie bestuderen en leverde hij zeer belangrijke bijdragen aan de wetenschap van de politieke economie. Een van de belangrijkste is ongetwijfeld zijn theorie over het imperialisme.
Lenin’s theorie over het imperialisme
Tegen het einde van de 19e en het begin van de 20ste eeuw voltrekt zich een belangrijke ontwikkeling in het kapitalisme: de centralisatie van kapitaal leidt tot de vorming van monopolies, die het economische leven gaan domineren. Monopolies zijn een aantal zeer grote en machtige bedrijven, die belangrijke delen van de industrie domineren, vaak in meerdere landen. Ze hebben grote invloed op de maatschappij en de politiek. Door het ontstaan van de monopolies verhevigt de concurrentie, die de kapitalistische economie kenmerkt. Deze ontwikkeling markeert de overgang van het kapitalisme naar een nieuw stadium, het monopoliekapitalisme of imperialisme. Andere belangrijke kenmerken van het imperialisme die Lenin opmerkt zijn dat het bankkapitaal en het industrieel kapitaal steeds meer vervlochten raken, met als resultaat het ontstaan van het financierskapitaal; de export van kapitaal die internationaal een beslissende betekenis krijgt in plaats van de warenexport; en verdeling en herverdeling van de wereld tussen de internationale monopolistische verbonden.
Al deze ontwikkelingen omschrijft Lenin in 1916 in zijn werk ‘Het imperialisme als hoogste stadium van het kapitalisme,’ waarin hij ook een reeks misvattingen over het imperialisme weerlegd. Ook vandaag bestaan er veel misvattingen over het imperialisme, bijvoorbeeld wanneer het imperialisme wordt gelijkgesteld aan het agressieve buitenlandsbeleid van de VS en Duitsland, met als gevolg dat andere imperialistische machten ten onrechte als anti-imperialistisch worden aangemerkt. In zijn werk toonde Lenin de plaats van het imperialisme in de geschiedenis, als laatste stadium van het kapitalisme, als de tijd van de socialistische revoluties. Het is in deze nieuwe omstandigheden die het imperialisme kenmerken, dat Lenin verschillende vraagstukken bestudeerde en de theorie van Marx en Engels verder ontwikkelde.
De theorie van Lenin over het imperialisme is vandaag nog zeer relevant en is nauw verbonden met allerlei actuele kwesties, zoals economische en politieke ontwikkelingen, internationale verhoudingen tussen kapitalistische landen en hun imperialistische verbonden zoals de EU en de NAVO, imperialistische oorlogen en interventies, fascisme etc.
Ontwikkeling van de revolutionaire strategie en de strijd tegen het opportunisme
Lenin droeg bij aan de ontwikkeling van de revolutionaire strategie van de Russische en internationale communistische beweging in de tijd van het imperialisme. Hij bestudeerde constant de objectieve omstandigheden, met de wetenschappelijke methode van de materiële dialectiek, waarbij de theorie constant wordt getoetst aan de praktijk en de praktijk de theorie en strategie verrijkt. “Onze leer is geen dogma, maar een leidraad voor het handelen,” zo luid het bekende citaat van Lenin. Zo waren Lenin en de bolsjewieken in staat de revolutionaire strategie te ontwikkelingen en elke vorm van opportunisme in de arbeidsbeweging te bestrijden, zoals de verschillende uitingen van revisionisme en dogmatisme.
Van groot belang voor de uitwerkingen in de strategie zijn de inzichten uit de politieke economie, in het bijzonder het imperialisme, die de basis vormen voor Lenins inzichten met betrekking tot de wet van ongelijkmatige ontwikkeling en de mogelijkheid dat de imperialistische ketting breekt in de zwakste schakel, oftewel de mogelijkheid dat de socialistische revolutie slaagt in aanvankelijk één of een groep landen.
De lessen die Lenin en de bolsjewieken trokken uit de ervaringen van de burgerlijk-democratische revoluties van 1905 en februari 1917 waren ook van groot belang. In de ‘Aprilstellingen’, die Lenin uiteenzette in 1917, vinden we beknopt belangrijke wijzigingen in de strategie van de bolsjewieken als gevolg van de nieuwe situatie die was ontstaan na de voltooiing van de burgerlijk-democratische Februarirevolutie. De standpunten die hier werden ingenomen waren cruciaal voor het verloop van de socialistische Oktoberrevolutie, bijvoorbeeld dat de bolsjewieken niet de burgerlijke regering steunden die was ontstaan na de burgerlijk-democratische Februarirevolutie, zoals de opportunistische wel partijen deden, en dat de verovering van de macht door de arbeidersklasse als direct doel werd gesteld.
Van groot belang voor de strategie zijn ook de uitwerkingen van Lenin over de staat, zoals in ‘Staat en revolutie’ dat werd gepubliceerd in 1917, ‘De proletarische revolutie en de renegaat Kautsky’ uit 1918 en een lezing ‘Over de staat’ in 1919.
Een belangrijk proces in de ontwikkeling van de revolutionaire arbeidsbeweging was bovendien de breuk met de reformistische sociaaldemocratie, die de nationale bourgeoisie steunde in de imperialistische Eerste Wereldoorlog. Een oorlog waarin de levens van miljoenen mensen werden opgeofferd voor de belangen van de monopolies, die streden om de herverdeling van grondstoffen, markten en koloniën. In ‘Het bankroet van de Tweede Internationale’ (1915) onthult Lenin niet alleen de rol van de sociaaldemocratie, maar zet hij ook essentiële uitgangspunten voor de revolutionaire strategie uiteen. In 1919 namen de bolsjewieken het voortouw in de oprichting van de Derde of Communistische Internationale, die een grote rol speelde in de ontwikkeling van communistische partijen over de hele wereld.
Een andere belangrijke bijdrage van Lenin was het uitwerken van de werkwijze en organisatorische principes van de communistische partij, een partij die politiek-ideologisch verenigd is op basis van het wetenschappelijk socialisme (ook wel ‘partij van het nieuwe type’ genoemd). De bijdrage van Lenin aan het 2e Congres van de RSDAP, waar deze kwestie ter discussie stond, is daarbij van belang, maar ook de latere congressen van de bolsjewieken en de bijdragen van Lenin daaraan, waar de organisatorische principes van de communistische partij worden uiteengezet, het democratisch centralisme.
Na de Socialistische Oktoberevolutie in 1917 werden de bolsjewieken geconfronteerd met allerlei problemen die kwamen kijken bij de eerste poging tot de opbouw van het socialisme in zeer moeilijke omstandigheden. Lenin bood inzichten in allerlei economische en politieke vraagstukken die daarbij kwamen kijken. Lenin stierf na een periode van ziekte op 21 januari 1924.
Wat we beschreven hebben zijn echter niet de daden en werken van één man. In de werken van Lenin vinden we in zekere zin de geconcentreerde collectieve ervaring van de bolsjewieken en de internationale communistische beweging van die tijd. De daden van Lenin gingen gepaard met de daden van vele heldhaftige werkers en jongeren die streden voor een betere toekomst. Op sommige momenten waren dat er misschien enkele tientallen, op andere momenten miljoenen. De waarde van Lenin is precies dat hij hier een uitdrukking van is, juist ook omdat hij fundamenteel bijdroeg aan die ontwikkelingen.
De relevantie van Lenin voor vandaag
Op dit moment is het leven ingrijpend veranderd door de corona-uitbraak, waaraan ondertussen duizenden medemensen zijn overleden. Maar ook als het gevaar voor de gezondheid is geweken staat er een moeilijke tijd te wachten. De werkenden, werklozen, studenten en gepensioneerden hebben veel moeten inleveren in de jaren na de economische crisis van 2008, en op dit moment is een nieuwe zware crisis begonnen. Een crisis die overigens al voor de deur stond, waarbij de corona-uitbraak niet als oorzaak maar slechts als een katalysator diende. Het grootkapitaal zal een poging doen om de sociale en politieke verworvenheden en rechten verder af te breken, om de uitbuiting van de werkende bevolking op te voeren zodat de winsten veiliggesteld blijven. Ondertussen worden de tegenstellingen tussen imperialistische machten gevoed door de economische crisis. Het gevaar van confrontaties en zelfs oorlog is groot.
Juist in deze omstandigheden is het van groot belang om inzicht te hebben in de internationale en nationale verhoudingen. Lenins theoretische inzichten met betrekking tot het imperialisme en de strategie die de werkende mensen kan leiden naar een toekomst zonder uitbuiting, armoede en oorlog, zijn zeer waardevol, mits het natuurlijk gepaard gaat met studie van de specifieke en concrete hedendaagse realiteit.
Voor het coronavirus zal, vroeg of laat, een medicijn of vaccin gevonden worden, en de epidemie zal overgaan. Maar het kapitalisme is niet te genezen. Het is verrot. Het heeft niets meer te bieden. Terwijl de ontwikkeling van de technologie, de wetenschap en de productiekrachten vooruitgaan, gaan de mensen er steeds op achteruit. Een andere samenstelling van de regering kan niet als medicijn dienen; dezelfde trend is immers zichtbaar in landen met rechtse en met zogenaamd linkse regeringen. Het systeem is aan vervanging toe.
De strijd van Lenin en de andere bolsjewieken blijft tot op de dag van vandaag de werkende mensen en vooral jongeren over de hele wereld inspireren in de strijd tegen de kapitalistische uitbuiting, imperialistische oorlogen en elk sociaal onrecht, voor het socialisme-communisme. De werken en bijdragen van Lenin bieden ons waardevolle en onmisbare inzichten, want zoals Lenin zei: “Zonder revolutionaire theorie kan er geen revolutionaire beweging bestaan.”
Partijbestuur NCPN
Algemeen Bestuur CJB