Tula Boni
Annie Averink werd op 28 mei 1913 in Enschede geboren. Zij zou zich als communiste haar hele leven wijden aan de arbeidersbeweging. In dit stuk willen we haar leven en haar bijdragen, op zowel theoretisch als praktisch niveau, onder de aandacht brengen.
Al op haar dertiende, toen ze naar Amsterdam verhuisd was, kwam ze in aanraking met de communistische beweging. Ze sloot zich aan bij de communistische jeugdbond ‘De Zaaier’. Hier begon haar opleiding tot gedreven communist, maar ze zou zich haar hele leven lang actief inzetten, tot aan haar overlijden op 1 februari 1991.
Omdat ze na haar lagere school niet kon doorleren, moest ze als dienstmeisje en lampenkappennaaister werken. De Zaaier koos haar om op de Leninschool in de Sovjet-Unie het marxisme-leninisme te studeren. In de Sovjet-Unie werd kwam ze in aanraking met de internationale arbeidersbeweging. Hier hield ze haar leven lang contacten van de over de hele wereld aan over.
Terug in Nederland ging ze werken en werd ze actiever in de CPN. Tijdens de oorlog werd ze een verzetsheldin die zich onderscheidde door haar daadkracht en organisatorisch vermogen. Na de oorlog werd ze lid van het partijbestuur van de CPN en werd daarnaast in de Haarlemse gemeenteraad verkozen. Van 1957 tot 1969 zat ze ook voor de CPN in de Eerste Kamer, en een korte periode ook in de Tweede Kamer. Ook heeft ze veel internationaal werk verricht voor de CPN. Voor Politiek & Cultuur en De Waarheid heeft ze daarnaast meerdere artikelen en stukken geschreven die zeer lezenswaardig zijn. In dit stuk willen we graag stilstaan bij Annie Averink en haar strijd die ons communisten vandaag de dag nog altijd inspireert!
Verzet tegen de nazi’s
Wereldwijd liepen communisten voorop in de strijd tegen de nazi’s en in Nederland was dat niet anders. Hierover schreef ze:
“De leidende rol van de partij kwam prachtig tot uitdrukking in de eerste moeilijke tijd van de bezetting, met name bij de organisatie van de roemrijke Februaristaking van 1941. Wederom was het de communistische partij, die de arbeiders en de bevolking mobiliseerde tegen de nazi-bezetters en de machinaties van Mussert om aan het bewind te komen. Zij verschafte gedurende de gehele bezetting voorlichting door middel van “De Waarheid”, die een grote mobiliserende rol vervulde en de bodem schiep, waarop de weerstand tegen de nazi’s op elk gebied opbloeide. Zowel door sabotage, hulp aan onderduikers, solidariteit met de slachtoffers van de fascistische terreur, enz.”[1]
Hannie Schaft is een martelaar en een bekende verzetsheld geworden. Wat velen echter niet weten is dat Annie Averink haar instructeur was. Onder de schuilnamen Mevrouw Bakker en Annie Klein was ze in Amsterdam en Haarlem een leidinggevend figuur in de CPN voor de strijd tegen de nazi’s. Ze had die schuilnaam natuurlijk met goede reden, en heeft tijdens de oorlog op wel 28 adressen ondergedoken gezeten.
In de ochtend van de Februaristaking deelde Annie Averink het pamflet Staakt! Staakt! Staakt! uit in Amsterdam. In de verzetsstrijd wist ze het ook voor elkaar te krijgen om een strijdmakker vrij te krijgen uit de handen van de nazi’s door middel van een list. Het verzet dat zij leidde inspireerde ook anderen en tegen het einde van de oorlog, toen er een hongerwinter was, durfden de vrouwen in Haarlem, georganiseerd door Annie Averink, het stadhuis in te gaan en bij de NSB burgemeester te eisen dat er meer steun kwam voor de hongerlijdende Haarlemse bevolking.[2] Dat was toen zeer gewaagd maar het liet zien dat communisten de strijd tegen de fascistische bezetter nauw verbonden met de materiële eisen van de Nederlandse bevolking. Ook was Annie Averink geheim contactpersoon voor de Georgische soldaten die als krijgsgevangenen in de Duitse Wehrmacht waren gedwongen een opstand aan het voorbereiden waren. Deze opstand, die uitbrak aan het einde van de oorlog, werd uiteindelijk bekend als de “Opstand van de Georgiërs” op Texel en werd door de nazi’s bloedig neergeslagen.
Na de oorlog, toen tal van nazi’s en collaborateurs amper gestraft werden voor hun misdaden heeft Annie Averink in de kamer een continue strijd gevoerd om deze misdadigers gevangen te houden, juist op het moment dat de Nederlandse regering sommigen hiervan alweer vrij wilde laten. Dat de Nederlandse regering en ook de EU geen moeite had met zulke nazi’s op hoge plekken toont aan welke belangen van welke klasse het fascisme dient. Daarover mag geen misverstand over bestaan. Fascisten en andere reactionairen dienen met hun nationalistische en demagogische teksten enkel de belangen van het kapitaal! In de Waarheid, de krant van de CPN, is over het karakter van de nazi’s nog een uitstekend stuk over geschreven door Annie Averink.[3]
Voor vrouwenemancipatie
Voor Annie Averink was de strijd voor vrouwenemancipatie altijd verbonden aan de strijd van de arbeidersklasse. Het één kan niet zonder de ander.
“Er is geen vrije arbeidersklasse denkbaar zonder gelijkstelling van de vrouw aan de man. De arbeidersklasse is ook een onderdrukte klasse, wier rechten stelselmatig beknot worden door dezelfde reactionaire krachten die de vrouw ten achterstelt. Alleen is er dit verschil dat de vrouw, behalve dat zij als deel van de arbeidersklasse wordt onderdrukt, ook als sexe achtergesteld is en dus onder een dubbele onderdrukking te lijden heeft. De strijd voor de emancipatie van de vrouw is dan ook een onvervreemdbaar deel van de strijd der arbeidersklasse voor democratie, vrede en nationale onafhankelijkheid. Deze strijd dient door de socialistische en communistische arbeiders ‘en alle progressieve mensen tezamen met de vrouwen gevoerd te worden.”[4]
Dit is iets dat door communisten keer op keer benadrukt wordt. Het stemrecht voor vrouwen is ook alleen maar afgedwongen toen de bourgeoisie grootschalige concessies deed aan de arbeidersklasse na de opstanden en de strijd in Nederland en de overwinning van de socialistische Oktoberrevolutie in Rusland. In de jonge Sovjet-republiek werd namelijk het algemeen kiesrecht ook aan vrouwen toegekend, iets wat toen nog een grote zeldzaamheid was.. Dit was niet alleen voor vrouwen maar zeker ook voor mannen van groot belang. De achterstelling en discriminatie van vrouwen moet gezamenlijk bestreden worden. Een groot deel van de focus van haar en die van de CPN was op de economische gelijkstelling voor vrouwen.
Wanneer het over de strijd voor vrouwenemancipatie gaat dan wordt er vooral gefocust op de eerste en tweede feministische golf. De eerste golf eindigde min of meer met het behalen van het stemrecht voor vrouwen.De tweede feministische golf die in de jaren 60 opkwam bestreed ongelijkheid op plekken zoals de werkvloer en het huishouden, en er was ook aandacht voor seksueel geweld. Als Annie Averink voor vrouwenrechten streed, wist ze dit altijd knap te verbinden met de strijd van de arbeidersklasse en de positie van de werkende vrouw, iets wat vaak werd vergeten in de eerste en tweede feministische golven, die toch logischerwijs een burgerlijk karakter hadden
Er waren ook in de tussenliggende periode vrouwenorganisaties, die wel aandacht hadden voor de klassenstrijd. Na de tweede wereldoorlog werden door vrouwen die in het kamp Ravensbrück zaten opgesloten door de nazi’s de Nederlandse vrouwenbeweging opgericht. Dit ontwikkelde zich tot een brede vrouwenorganisatie waarin communisten dominant in waren. De regering Drees verbood vrouwelijke ambtenaren in 1951 om lid te worden van de beweging, anders volgde er ontslag. Hier ziet men weer duidelijk de rol van de sociaaldemocratie als wapen van de bourgeoisie om waar nodig het communisme, en dus de strijd van de arbeidersklasse, aan te vallen.
Vanaf 1956 nam Annie Averink een leidende rol in bij de NVB waardoor de oriëntatie van deze strijdorganisatie steeds meer klassengeoriënteerd werd. De strijd van deze vrouwen was internationaal en de strijd tegen imperialisme en oorlog stond hierbij centraal. In 1960, bij de 50e internationale vrouwendag, werd het boek ‘Baanbreeksters’ uitgebracht met artikelen over prominente vrouwen die opkwamen voor de vrouwenrechten en werd de ontwikkeling van die strijd uitgelegd. De vrouwenstrijd werd dus breder gezien dan alleen opkomen voor vrouwenrechten. Stakingen werden gesteund door de vrouwen en eventueel werd er op kinderen van de stakers gelet en op een trip meegenomen. De NVB was verbonden aan de Internationale Democratische Vrouwen Federatie (IDVF). Één van de belangrijkste strijdpunten van de NVB was ook het racisme dat door vrouwen van kleur wordt ervaren en door hen werd gekoppeld aan de klassenstrijd. Hierin onderscheiden zij zich in deze tijd veelal van de burgerlijke feministische beweging.
De solidariteit was niet alleen voor de Nederlandse arbeidersklasse maar het was internationaal. Op een conferentie van vrouwen in China in 1950 werd dan ook benoemd wat de NVB in solidariteit heeft gedaan.
“DE Nederlandse vrouwen hebben de plicht, de anti-imperialistische strijd van onze Indonesische zusters en de Indonesische werkende massa’s in ieder opzicht vurig, actief en met heel hun hart te ondersteunen. Onze zonen en mannen worden door de Nederlandse imperialisten gedwongen naar Indonesië te gaan en te vechten voor de kapitalistische belangen. Nederlandse vrouwen zijn begonnen actief te strijden tegen deze oorlog. Zij hebben reeds een actief aandeel genomen in de algemene staking van September 1946, georganiseerd door de vooruitstrevende arbeidersbeweging tegen het uitzenden van troepen naar Indonesië. Sindsdien treden de Nederlandse vooruitstrevende vrouwen op de voorgrond bij ontelbare demonstraties, politieke stakingen, meetings, en andere protest-acties tegen de koloniale oorlog in Indonesië. ·[..] De Nederlandse progressieve vrouwen zullen niet toestaan, dat hun mannen en zonen strijden en sterven voor de imperialisten. Wij zullen ons er niet van laten afschrikken om hieraan een eind te maken, wat ook de moeilijkheden zijn. De zonen van het Nederlandse volk zijn niet de vijanden van de zonen van het Indonesische volk. Wij zullen tezamen onze gemeenschappelijke vijanden, de Nederlands-Amerikaanse imperialisten, vernietigen.”[5]
Strijd tegen kolonialisme, imperialisme en racisme
De CPN heeft altijd gestreden tegen kolonialisme – ook hierover schreef Annie Averink:
Nu na veertig jaar kunnen wij met trots zeggen, dat de Nederlandse communisten dit nooit hebben vergeten en altijd voor een vrij en onafhankelijk Indonesië zijn opgetreden en de internationale vrijheidsbeweging actief gesteund hebben. De CPN heeft altijd gestreden voor de democratische rechten van het Indonesische volk. Zij ging uit van het woord van Karl Marx: “Geen volk kan vrij zijn, dat een ander volk onderdrukt”.[6]
Annie Averink was in deze geest ook de eerste West-Europese vrouw die twee maanden na de overwinning van de Chinese revolutie al in China was. Over China heeft Annie Averink een brochure geschreven en samen met anderen een boek ‘China werpt het juk af’ die gepubliceerd is in 1958.[7] Tijdens de imperialistische oorlog in Vietnam werd er 7000 kilogram zeep ingezameld door de NVB.[8] Voor Democratisch Volksrepubliek Korea werd er kleding ingezameld.[9]
Voorop stond echter de solidariteit met de Nederlandse kolonie Indonesië en de leus sinds de jaren 30 was dan ook al ‘Indië los van Nederland NU!’. Aan Indonesië heeft Annie Averink in Politiek & Cultuur, het maandblad van de CPN, meerdere artikelen aan gewijd. Continu werd door haar de Nederlandse arbeidersklasse tot solidariteit opgeroepen en dat kwam door kennis te delen over de misdaden van het Nederlands kolonialisme en imperialisme in Indonesië. Later toen het Nederlandse kolonialisme in Indonesië was verslagen schreef ze over de banden van Nederland met het anticommunistische generaalsregime van Suharto.. Nieuwe vormen van imperialistische overheersing en de methodes die hierbij gebruikt werden beschreef ze met bijzondere diepgang.
Annie Averink is samen met Eslanda Robeson, de vrouw van de beroemde zwarte zanger Paul Robeson, naar China gereisd en heeft later in Nederland hierover lezingen heeft gegeven.[10]. In artikelen in het magazine van de NVB werd er veel over hem en racisme in het algemeen verteld, veel stukken daarvan zijn van de hand van Annie Averink.
Theoretisch legde Annie Averink uit waarom de bourgeoisie van racisme profiteert en hoe de strijd tegen racisme gevoerd moest worden. Enerzijds werd het racisme en de invloed hiervan op de Nederlandse bevolking bekritiseerd:
Om het bondgenootschap tussen het Nederlandse en Indonesische volk te verwezenlijken, dienen twee opvattingen te worden bestreden: het blanke chauvinisme en het burgerlijke nationalisme, twee loten van één stam. Het blanke chauvinisme komt tot uitdrukking in een geringschattend neerkijken op het Indonesische volk en het miskennen van zijn strijd voor onafhankelijkheid. Het is de vrucht van de imperialistische beïnvloeding en de opvattingen, die onze jeugd van oudsher op de scholen heeft ingepompt gekregen, zoals: “Indonesië verloren, rampspoed geboren”; “de Javanen zijn lui en onbetrouwbaar”; “als ze iets verdiend hebben maken ze alles in één keer op”.
Ook had ze aandacht voor verkeerde ideeën in de onafhankelijkheidsstrijd:
Omgekeerd is het een uiting van burgerlijk nationalisme om alle blanken over één kam te scheren, geen onderscheid te maken tussen uitbuiters en uitgebuiten, en geen klassescheidingen te zien. Dit leidt tot een miskennen van het bondgenootschap van de Indonesische en Nederlandse arbeidersklasse in de strijd tegen de gemeenschappelijke vijand, het Nederlandse imperialisme.[11]
Tegelijkertijd herinnerde ze ons aan de oorzaken van racisme en wie er daadwerkelijk van racisme profiteert:
“De oorzaak van het racisme, van rassenhaat en rassenstrijd moet daarom niet gezocht worden in het eenvoudige feit van een verschil in huidskleur, van enkele oppervlakkige biologische verschillen. Ontstaan en verscherping van het racisme staan steeds in verband met de economische behoeften van de uitbuitersklassen om de onderdrukking te verscherpen en daartoe zowel de mogelijkheden alsook een rechtvaardiging te scheppen.” [12]
In de politiek
Zoals al genoemd heeft Annie Averink Voor de CPN in de gemeenteraad van Haarlem gezeten en later in de Eerste en Tweede Kamer totdat ze haar werkzaamheden door ziektes had moeten staken. Bij haar maidenspeech in de Eerste Kamer maakte ze gelijk duidelijk voor wie ze opkwam.
“Uiteraard verdedig ik hier niet de belangen van de bezitters, of het nu mannen of vrouwen zijn, maar de belangen van de werkende mensen.”[13]
Keer op keer heeft ze ook hier toen het niet populair was internationale solidariteit getoond en de imperialistische leugens door geprikt. Continu kwam ze op voor de belangen van de arbeidersklasse. Denk dan aan voor de strijd voor het minimumloon,[14] meer woningbouw en verzet tegen huurverhogingen,[15] lagere prijzen voor voedingsmiddelen en voeding voor kinderen zoals schoolmelk.[16] Deze strijd is anno 2021 nog even noodzakelijk als destijds. Ze stelde zich ook meerdere keren in de Tweede Kamer op voor de onafhankelijkheid van Suriname en tegen imperialistische interventies die deze onafhankelijkheid zouden moeten dwarsbomen. [17] Het anticommunisme in de Eerste en Tweede Kamer was groot en meerdere keren werd door haar politieke ‘collega’s’ de deur in haar gezicht dichtgegooid. Ze deed haar werk in de kamer gedreven, maar toch was ze ervan bewust hoe beperkt het werk in de kamer was.
“Hoe belangrijk ook, is het stemmen- en zetelaantal daarbij niet van beslissende betekenis. Beslissend is het werk, dat de CPN in de komende tijd zal verrichten in het belang van de arbeidersklasse, van het Nederlandse volk”.[18]
Klassenstrijd voor socialisme
Het verzet tegen de nazi’s, de strijd voor vrouwenemancipatie en het gevecht tegen racisme en kolonialisme werd door Annie Averink aan elkaar verbonden om op die manier de klassenstrijd te voeren voor het socialisme. Dit is altijd wat voor haar centraal stond aangezien alleen dan de ongelijkheid en onrechtvaardigheid in de kapitalistische maatschappij kunnen verdwijnen. In 1977 schreef ze bij de viering van de 60e viering van de Oktoberrevolutie over het enthousiasme die ze tijdens het uitvoeren van het eerste 5 jaren plan zag en bevestigde ze nogmaals dat voor de arbeidersklasse alleen het socialisme de oplossing is.[19]
Hier is strijd voor nodig. Het is dan ook niet voor niets dat ze vrouwen opriep om zich te organiseren in de vakbonden.[20] Ze had ook aandacht voor opportunistische ideeën die de arbeidersklasse op het verkeerde pad brengen, zoals anarchisme en sociaal-democratie. Alleen de partij die onverzoenlijk de klassenstrijd voert en niet sektarisch is kan de arbeidersklasse verenigen om zichzelf door een socialistische revolutie te emanciperen. Het belang van het bestuderen van de marxistische-leninistische theorie werd dan ook benadrukt. Vooral toen na de Tweede Wereldoorlog veel jongeren de partij in kwamen bleef ze het volgende herhalen:
“Het zich eigen maken van de marxistisch-leninistische theorie is een levensvoorwaarde voor de partij. De jonge kaders moeten ernstig de werken van Lenin en Stalin bestuderen en zich een theoretische ondergrond verwerven.”[21]
Het strijdbare en inspirerende leven van de communist Annie Averink is iets om van te leren en te bestuderen. Het leert ons veel over de strijd van de Nederlandse arbeidersklasse, een strijd vol solidariteit die verzwegen wordt.
[1] A. Averink, De CPN veertig jaar https://dnpprepo.ub.rug.nl/10324/4/PenC_1959_04.pdf
[2] Hongerwinter in Haarlem Demonstrerende vrouwen trokken stadhuis binnen. “De waarheid”. Amsterdam, 04-05-1970, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 30-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010374163:mpeg21:p007
[3] Eenheid van arbeidersklasse had gevaar kunnen keren Dertig jaar geleder Hitler kanselier (II) door Annie v. Ommeren-Averink. “De waarheid”. Amsterdam, 28-02-1963, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 30-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010371940:mpeg21:p004
[4] Is een vrouwenbeweging noodzakelijk? https://dnpprepo.ub.rug.nl/10328/3/PenC_1955_03.pdf
[5] Vrouwen in strijd voor een vrij Indonesië https://dnpprepo.ub.rug.nl/10371/3/PenC_1950_03.pdf
[6] De CPN veertig jaar https://dnpprepo.ub.rug.nl/10324/4/PenC_1959_04.pdf
[7] Boeddhisten, Mohammedanen, Taoisten. “De waarheid”. Amsterdam, 21-02-1957, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 30-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010369948:mpeg21:p005
[8] Honderden kilo’s zeep voor Viet-Nam. “De waarheid”. Amsterdam, 24-06-1964, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 30-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010372186:mpeg21:p003
[9] Hulp aan Korea!. “De waarheid”. Amsterdam, 30-06-1951, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 30-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010852894:mpeg21:p003
[10] Een gesprek met de delegatie „Wat m’n man belooft, dat doet hij”. “De waarheid”. Amsterdam, 19-01-1950, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 30-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010850923:mpeg21:p003
[11] Het koloniale vraagstuk https://dnpprepo.ub.rug.nl/10379/1/PenC_1954_01.pdf
[12] Rassime een wapen van reactie https://dnpprepo.ub.rug.nl/10294/8/PenC_1966_08-9.pdf
[13] https://www.eerstekamer.nl/maidenspeech/_453/f=x.pdf
[14] Minimumloon. “De waarheid”. Amsterdam, 27-01-1966, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 30-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010372675:mpeg21:p004
[15] Annie Averink in Eerste Kamer: Huurverhoging belemmert oplossing woningnood. “De waarheid”. Amsterdam, 25-07-1962, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 30-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010371756:mpeg21:p001
[16] Kinderen krijgen nóg geen schoolmelk Over enkele weken vijf cent duurder. “De waarheid”. Amsterdam, 03-09-1957, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 30-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010370264:mpeg21:p001
[17] Koppeling Suriname aan EEG in Eerste Kamer. “De waarheid”. Amsterdam, 18-07-1962, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 30-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010371750:mpeg21:p003
[18] A. Averink, De CPN veertig jaar https://dnpprepo.ub.rug.nl/10324/4/PenC_1959_04.pdf
[19] Bij de zestigste verjaardag van de Oktoberrevolutie https://dnpprepo.ub.rug.nl/10217/6/PenC_1977_05.pdf
[20] Gelijk loon ook in belang van de mannen. “De waarheid”. Amsterdam, 10-03-1956, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 30-01-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010369669:mpeg21:p005
[21] Een strijdbaar congres https://dnpprepo.ub.rug.nl/10371/4/PenC_1950_04.pdf